Бұл сұрақ та кейбір бауырларымыз тарапынан қойылып жатады? Екі жауаптың қайсыбірін таңдасаңыз да ерсі естіледі. «Мәзһаб» десең сүннеттен тайғандай боласың, «сүннет» десең мәзһабты сүннеттен бөлек нәрсе еткендей боласың.
Алайда негізгі проблема сұрақтың жөнсіз қойылуында ғана жатыр. Бұл жоғарғы оқу орнының құрлымынан хабарсыз адамның, шала-шарпы білгенімен «университетте оқисың ба, әлде факультетте оқисың ба?» деген сұрағы сияқты. Қалай жауап берер едіңіз? Бір ғана жауабы бар: «университеттің пәлен факультетінде оқимын». Екеуін екі бөлек көрсету әсте мүмкін емес. Мысырлық Мұхаммад Ғазали (1917-1996 ж.ж) өзінің мақалаларының бірінде былай дейді: «Менен адамдардың бірі «Пайғамбарымызға ересің бе, әлде Әбу Ханифаға ересің бе?» деп сұраған кезде, оның сұрағына еріксіз күліп былай деуші едім: «Пайғамбарымыздың сөзіне Әбу Ханифаның түсіндіргені бойынша еремін. Әбу Ханифаның қадірлі болуы өзінің жеке басынан туындаған нәрсе емес. Тек оның айналысқан діни ғылымына және пайғамбар (с.а.у.) қалдырған жолмен жүруіне ғана байланысты. Бүгінге дейінгі барлық мүжтаһид имамдар да дәл осылай» Яғни мәзһаб имамдары мен олардың еңбектері жайлы хабарсыз болудан туындаған қате түсінік екенін көреміз. Осы орайда Ибраһим Салқини өзінің «Усулу-л Фиқһ әл-Ислами» атты еңбегінде былай дейді:
«Фиқһ негіздеріне көз жүгіртіп, зерделеген адам Ислам фиқһындағы мол мұралардың жазылуында кәміл ғылыми жол ұсталғандығына және оны жазғандар әрдайым сенімді де күрделі қағидаттардың шеңберінде ізденіс-зерттеулерін жүргізгеніне куә болады. Зерттеп қараған кісі олардың жеке қалауын қанағаттандыру үшін әуестікпен немесе дүниелік мақсат-мүддесіне қол жеткізу үшін сыртқы күштің итермелеуімен жазбағандығына кәміл сенеді. Әрі олардың терең түсініктері мен ұстанған жолдарынан өнеге тұтарлық мысалдар алады. Сонымен қатар имамдар мен мәзһабтары арасындағы қайшылықтардың негізгі себебі жеке көзқарастары емес, керісінше ғылыми қағидалар екеніне көзі жетеді. Егер біз мәзһабтар арасындағы айырмашылықтардың ғылыми қағидаттардан туындағанын түсінсек, онда мұндай айырмашылықтың болуы Құран мен Сүннеттен үкім шығаруда және сол жолда ізденіс жасауда жеңілдік әрі мүмкіншілік екенін түсінеміз. Әйтпесе, мұны Құран мен сүннеттің негізі мен мазмұнынан ауытқу деп түсіну дұрыс емес. Шариғаттың негізгі принциптерінің аясында әрбір мүжтаһид ғалымның арнайы қағидалармен жеткен көзқарасы жарамды саналады. Сондықтан осы ғылыми жолдың нәтижесінде пайда болған айырмашылықтар мен қайшылықтар тыйым салынған қайшылықтарға жатпайды».
Ал Шейх Юсуф Набахани өзінің «әс-Сихамус-Саиба» атты еңбегінде былай деді: «Кімде-кім Имам Зәйлағидің «Хидая» кітабындағы хадистердің сілтемелеріне қараса Имам Әбу Ханифаның мәзһабының да басқа мәзһабтар сияқты хадис білгірінің мәзһабы екеніне көзі жетеді. Себебі барлық имамдардың кез-келген мәселеде сүйенер басты дәлелдері бірінші – Құран; одан дәлел таппаса, Пайғамбар сүннеті (хадистер); сүннетте табылмаса ғұламалар ижмасы; онда табылмаса, осы үшеуінде үкімі белгілі болған мәселелердің ең жақыны мен ұқсасына салыстыру тәсілі «қияс» болып табылады».
Шейх Әбдус-Салам Ират: «Мәзһабсыздардың айтып жүрген «мүжтаһид имамдар сахих хадиске қайшы амал жасады немесе оларға және ізінен ергендерге сахих хадистер жетпей қалды» деген сөздерін зерттеуге тырыстым. Нәтижеде бұл хадистердің барлығы оларға және ізінен ерушілерге толық жеткенін көрдім. Бірақ олар бұл хадистерден мәзһабсыздардың түсінгенінен өзге нәрсе түсінген. Құран мен сүннеттің жалпы ұғымына қайшы келген хадистерді алмаған. Ал мәзһабсыздарда ғылыми-әдістеме және сараптау қағидалары болмағандықтан мұны қате түсінуде. Фиқһ және оның негіздері жайында жазылған кітаптар, мәзһаб ғұламаларының өз мәзһабтарын әбден тексеріп зерттеуден өткізгендігіне, әрі басқа да мәзһабтардың дәлелдерінен хабардар болып, соның ішінде Құран мен сүннетке ең жақын дегенін алғандығына үлкен дәлел».
материал «Мәзһаб туралы таным» кітабынан алынды,
ummet.kz
