Уаһһабилік идеология өкілдері өздерін «салафиміз» деп атағандықтан осы атпен таныла бастады. Салафилік идеологияны қолдаушылар Ислам әлемінің көптеген елдерінде белсенді жұмыс жасауда. Кеңес Үкіметі құлағаннан кейін Орта Азия елдеріне, соның ішінде қазақ жеріне тәуелсіздік алғаннан кейінгі жылдарда келе бастады. Салафилік идеология өкілдері елімізде алғашқы кезде қайырымдылық қорлар ашып, діни сауат ашу курстарын, араб тілін үйрететін оқу орындарын ашып, көптеген жастардың санасын улады.
Қала берсе орыс тіліне аударылған тегін діни әдебиеттер таратумен діни сауаты жоқ қандастарымызды өз қатарларына тарта білді. Тоқсаныншы жылдары көптеген жастар діни білім алу мақсатында араб елдеріне бет алды. Соның ішінде осы идеологияның шырмауына іліккен кейбір жастар оқуын тамамдап, елге оралған соң сол діни ағымның ұстанымдарын жаюға көшкендігін Бас мүфти Әбсаттар қажы Дербісәлі «Біз ұстанатын діни жол» атты еңбегінде атап өтеді.
Олар алғашқы кезде дінге ықылас танытқан адамға түрлі діни әдебиет, интернет мақалалары, түрлі уағыз жазылған аудио-бейне жазбалар ұсынады. Ондай уағыздарда ашық жиһадқа шақыру, халифат құру секілді экстремистік идеялар болмайды. Бірақ бұл кітаптар мен брошюралардың негізгі мақсаты – адам санасына уаһһабиліктің базалық идеяларын (ширк, бидағат т.б.) сіңіру, сол арқылы болашақта экстремистік идеяларды (кәпірлерге, адасқандарға қарсы жиһад, мемлекеттік құрылымды құлату т.б.) жатсынбайтындай ету болып табылады. Көбіне бұл кітап пен брошюралар уаһһабилік идеологияны ұстанушы араб ғалымдарының еңбегінен аударма болып келеді.
Ол еңбектер өз кезегінде көптеген тілге аударылған. Бұл ағым өкілдері әһлу сүннет жолын ұстанушы 4 мәзһабтың біреуін де ұстанбай өздерін «сунна» жолында жүрміз, «сәләфпыз» деп санайды. Алайда әһлу сүннет жолын ұстанушылар ханафи, шафи, мәлики, ханбали мәзһабтары екендігі тарихи шындық. Ислам тарихындағы шынайы сәләф жолын ұстанушылар қоғам бірлігі мен ынтымағына, мұсылманның ауызбіршілігіне сызат түсіретін ешқандай оғаш қылық көрсетпеген. Ал аталмыш ағым өкілдері өздерін сәләф санай отырып, өзі секілді сенімді ұстанбаған мұсылманды кәпір, мүшрик деп, ондай жанға қол көтеруді күнә санамайды. Әһлу сүннет ғалымдары рұқсат беріп, қаншама ғасыр бойы жалғасын тауып келген кейбір діни мәселені бидғат санап, мұсылман жамағаты арасында іріткі салуда. Мәселен, дүниеден қайтқан кісі үшін Құран оқуға, құдайы ас беруге, намаздан кейін тәспі қолдануға, жамағатпен дұға жасауға, бет сипауға, мәзһаб ұстануға, қабірлерге кесене немесе қоршау салуға, марқұмның жетісін, қырқын, жылын беруге қарсы. Ғалымдар деңгейіндегі діни мәселелерді қарапайым мұсылмандар шешетін мәселе секілді үлкен дауға айналдыруда.
Сонымен қатар намаз оқымаған жағдайда мейлі ата-ана болсын, ағайын туыс болсын мұсылман емес деп, қарым қатынасты үзуде. Өз ата-анасына қарсы шығып, намаз оқымағандықтары үшін кәпір санап, тіпті берген асын ішуден бас тарту оқиғалары қоғам ішінде көрініс бере бастады. Алғашқы мұсылмандар секілді амал етуге тырысқанымен, өкінішке орай қазіргі салаф жолын ұстанамын деушілерде мұсылманға тән әдеп пен ибанының нышаны байқалмайды. Орыс зерттеушісі Александр Игнатенко «Ислам и политика» (Ислам және саясат) атты еңбегінде уаһһабиліктің діни-саяси доктрина ретінде таралуы ислам елдерінде үш кезеңнен тұрғанын айтуда:
1. 70-ші жылдары АҚШ барлау қызметі уаһһабилікті коммунизмге қарсы тұратын идеологиялық құрал ретінде қарастырған. Уаһһабилік ресми дін дәрежесіне жеткен Сауд Арабиясының әлеуетін пайдалану арқылы 1970 жылдары барлық араб елдеріне (Египет, Ливия, Палестина, Сирия т.б.) уаһһабилік енгізілді.
2. 1980-жылдары Ауғанстандағы КСРО әскеріне қарсы соғысқан барлық радикалдық топтарды жұмылдыру үшін осы елге уаһһабилік «ілім» енгізілді. Нәтижесінде түрлі мұсылман елдерінен «кәпірлерге қарсы ғазауат соғысын жүргізу» үшін көптеген «Аллаһ жауынгері» Ауғанстанға ағылды, кейіннен Талибан қозғалысы дүниеге келді.
3. КСРО (Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы) құлаған соң посткеңестік елдердің ішкі тыныштығын бұзу үшін уаһһабилік «ілім» Орта Азия республикалары мен Кавказ аймағына кіргізілді. Соның нәтижесінде бұл діни-саяси доктрина Шешенстан мен Өзбекстандағы, Қырғызстан мен Тәжікстандағы қарулы қақтығыстар мен жанжалдардың шығуына басты себеп болды.
Біздің елімізде уаһһабилік ағымның шырмауына негізінен 17 мен 40 жас аралығындағы жастар, соның ішінде студенттер көбірек тартылған. Тоқсаныншы жылдары араб елдерінен келген азаматтар ашқан курстар мен қорлар уаһһабилік «ілімді» насихаттады. Қазақстан Ресупбликасы аумағында ресми діни бірлестік болып тіркелмесе де, олар көбінесе түрлі қайырымдылық қорлардың атын жамылып, өз идеологиясын таратып келді. Өкінішке орай, бұл ағым өкілдері ізгілік пен мейірімділіктің орнына қатігездік пен дөрекілікті ту етіп ұстанып, Ислам дініне орны толмас залалын тигізуде. Мысалы, Исламның отбасы құру мәселесін айтуды мүлде ұят жағдайға жеткізді.
Дініміздің көп әйел алуға рұқсат берген кеңшілігін дұрыс пайымдамай үйлену мен ажырасуды нәпсі қалауларына сәйкес жасап, қарапайым жұртшылықты Исламға үрке қарайтын жағдайға жеткізді. Ғасырымздағы уаһһабилік немесе салафилік бағытты ұстанушылар өзара бірнеше ағымдарға бөлініп кетті. Бұлай бөліну барлық ағымға тән құбылыс. Пайда болған кез-келген ағым уақыт өте келе өзара келісе алмай тармақтарға бөлінетіндігі ақиқат. Олардың бұлай бөлінуіне бірнеше себептер түрткі болған. Мәселен, амал етпеген жан «кәпір ме, әлде мұсылман ба?», «кәпірлермен одақтасуға бола ма, болмай ма?», «басшыға бағыну», «патшаның саясатын қолдау немесе қолдамау» секілді әрі ақидаға әрі саясатқа қатысты мәселелер төңірегінде келісе алмай «мадхалиттер», «сурурилер», «такфирлер» болып бөлініп кеткен. Аталмыш ағым өкілдерінің ұстаздары мен негізге алатын әдебиеттері бір бола тұра бір-бірлерін адасушылықпен, күпірлікпен айыптап, тек өздерін ғана тура жолда жүрген мұсылман ретінде санайды.
Уаһһабилердің таралған аймақтары Қазіргі кезде уаһһабилік немесе салафилік сенім Сауд Арабия Каролдігінің ресми ұстанған діни жолы болғандықтан, ең көп шоғырланған мекендері Араб түбегі мен Парсы шығанағындағы елдер. Сонымен қатар бұл сенімді ұстанушылар Таяу Шығыс, Батыс Еуропа, Солтүстік Африка, Ресей, Үндістан, Пәкістан, Бангладеш және Орта Азия мен өзге Азия елдерінде кездеседі. Қорыта келгенде уаһһабилік ағымның ханафи, мәлики, шафи, ханбали мәзһабтарының ақидасы мен ұстанымдарына қайшы келетін тұстары жеткілікті. Олар мәзһаб ұстауды адасу деп айыптап, өздерінің де бір ағым екендігін қабыл етпей, ақида мәселесінде адасқандықтарын мойындамайды. Мәселен, Алла аспанда деп мекен береді. Бұл жайында Ибн Баздың мына сөзін келтірейік: «Алла затымен арш үстінде».
Әрине Алла мекенге мұқтаж емес. Олардың өзгелерді өздері сияқты сенуге, өмір сүруге, ғибадат етуге, қабірге және кесенелерге зиярат етпеуге, бидғаттардан аулақ болуға шақыру барысында күш қолданып, қан төгуі – шариғатқа қайшы. Себебі Пайғамбарымыз (с.а.у.) былай деген: «Мұсылманды балағаттау – пасықтық, қанын төгу – күпірлік» (Бухари, Иман 36; Муслим, Иман 116).
материал «Мәзһабтар тарихы» кітабынан алынды,
ummet.kz
