Расында, тіршіліктің құлшылықсыз, ал құлшылықтың тіршіліксіз мәні болмайтыны секілді, адамның өмір сүру салты мың құбылған мына заманда рухани құндылықтар маңызы күн санап артуда. Ізгілікке негізделмеген істің ілгері жүрмейтінін өмірдің өзі дәлелдеуде.
Тұлғаның кісілік келбеті туралы жазылған еңбектерді тұжырымдай келе, адамның рухани әлемін екі ғылымға бөліп, қарастыруға болады. Біріншісі – ішкі рухани жан-дүние, екіншісі – сыртқы амал-әрекет. Екі негіз өзінің көркем үйлесімін тапқанда ғана хәкім Абай меңзеген «толық адам» деңгейіне жетеді.
Кісінің адамгершілік келбетін қалыптастыратын фактор – адам денесінің патшасы – жүрек. Мейірім, ынсап, ар мен ұят, жылулық жүректен тарайды. Адамның жұдырықтай жүрегі оның тұлабойындағы әрбір ағзаға әсер етеді.
Алла Елшісінің: «Расында, денеде бір кесек ет бар, ол түзу болса, қалған дене бүтіндей түзеледі, ол бұзылса, қалған дене түгелімен бұзылады. Ол – жүрек», – деген хадис-шарифінің пәлсапалық мәні осы.
Ойшыл ғалым Әбу Хамид әл-Ғазали: «Жүрек ауырса, өзіне қатысты амалды орындаудан мақұрым қалады. Жүректің орындауы тиіс амалы: білім алу, хикмет үйрену...» – деген екен. Ал Абайдың қара сөзінде келетін ғылымның: «...Мен жүректі жақтадым. Құдайшылық сонда, қалпыңды таза сақта, Құдай Тағала қалпыңа әрдайым қарайды», – дегені бар. Сайып келгенде, ішкі рухани жан-дүниенің тазалығы жүрек дертін емдеумен тікелей байланысты.
Біріншіден, мен мына мәселені айрықша атап өткім келеді. Адам өз ойын жат пікірге толтырса, сана соның ықпалынан шыға алмай қалады. Біз көп жағдайда ертең болатын игі істің дәл қазір жүзеге асқанын қалаймыз.
Осылайша, Жаратқанның өз заңын ұмытып кетеміз. Әр нәрсе өз уақытында болады. Болашақтан үміт күткен адам әуелі проблемаларды ойламайды, керісінше мүмкіндіктерді қарастырады. Әр нәрсенің қайырын тілеп, мүмкіндікке ұмтылған пенденің өткінші мәселесі өздігінен шешіле бастайды.
Өйткені, мүмкіндік алғы шепке шыққан сәтте уақытша қиындықтар екінші орынға ығысады. Ақылды адам сынақты жақсылыққа айналдыра
біледі. Алла Тағала Құранда: «...Сендердің жақтырмайтын кейбір нәрселерің өздеріңе қайырлы болуы мүмкін...» («Бақара» сүресі, 216-аят) – дейді. Әр істің қайыры бар деп білген мұсылманға бұл аят үлкен жігер сыйлайды.
Екіншіден, психологияда «ынсапсыз менталитет» деген тұжырым бар. Бұл – өмірдегі сәтсіздіктерді өзгеден көру деген ұғымға саяды. Айналадағы адамдардың ғибратты ғұмырынан шабыт ала білетін кісіде «парасатты ойлау» психологиясы қалыптасады.
Бейнелеп айтқанда, біреудің мерейі тасып жатқанда, жігері құм болып, сергелдеңге әсте түспейді. Оны «неге?» деген сауалдан бұрын «неге болмасқа?» деген ойлар үмітіне қанат бітіреді.
Өмірдегі сынақты сабырлыққа жеңдірген жан парасат биігінде қала бермек. Рухани жан-дүниесі бай адам осы жолды таңдайды.
Үшіншіден, қоғамда көрініс тапқан мәселелер – отбасылық келеңсіздіктер, оның ішінде ажырасу оқиғалары, суицид, біреудің арын таптау, ұрлық, зорлық-зомбылық, т.б. Осындай күрделі мәселелерді шешудің бір ғана қуатты жолы – рухы биік сананың қалыптасуы деп атар едім. Сана түзелсе – адам түзеледі. Адам түзелсе – қоғам түзеледі. Пенденің бойындағы иман-сенім – барша жамандықтың қалқаны. Біз осы бағытта жұдырықтай жұмылып, көбірек жұмыс істеуіміз керек.
Төртіншіден, ҚМДБ өзінің сан-салалы қызметінде төрт бағытқа басымдық береді. Ол – сауат ашу, шәкірт тәрбиелеу, қайырымдылық жасау, діни ағымдармен жұмыс. Біз бұл бағыттағы іс-шараларымызды бір сәтке де тоқтатпай, жандандыра түсеміз.
Біздің басты құндылығымыз – елдің амандығы мен жердің тыныштығы, бірлігі мен бейбітшілігі. Дін қызметкерлері мұны айтудан ешқашан жалыққан емес. Өйткені, пайғамбарымыз прогресске үндеген. Дамудың жолын көрсеткен. Керітартпа көзқарас алға жылжуды тежейді.
«Отанды сүю – иманнан», – деген аталы сөз бар. Бұл – тілге жеңіл болғанмен, жүрекке жылы тиетін нақыл. Отбасын ізгілікке тәрбиелеу, елдің игілігіне қызмет ету, тұрақтылық пен тыныштыққа тілеулес болу, міне, Отанды сүю деген осыдан басталады. Отаншыл адам өз ортасын береке мен бірлікке бөлеп, ізгілікке үндеп жүреді.
Расында, халыққа қызмет етуден асқан ғазиз нәрсе жоқ. Әйгілі Әйтеке бидің: «Өмірім – халықтікі, өлімім – өзімдікі», – дейтіні сондықтан. Ардақты пайғамбарымыз Мұхаммед (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Араларыңда ең жақсыларың – айналасына пайдалы болғандарың», – деп қоғамға шуағын шашып,
жақсылығын жайып жүретін көпшіл кісінің мәртебесін ерекше атап өткен.
Осындайда халық даналығында айтылатын:
«Жаман ердің қайғысы,
Өз отының қасында.
Жақсы ердің қайғысы,
Ауылының басында», – деген орамдар ойға оралады...
Хадис тәлімінде айтылғандай, мұсылман қауымы бейне бір әрбір бөлшегі бір-бірін жымдастырып тұрған үйдің құрылысы секілді бір денеге ұқсайды. Жұбанса – жұбанады, қуанса – қуанады. Отанның қадіріне жетіп, елде болып жатқан жетістіктерге қуану да – мұсылмандық сипат.
Ғұламалар: «Ең жақсы өмір – жан-дүниенің тыныштығы. Дүние жамандықтарынан аман жүрек – сау жүрек. Сау жүректің иесі болу қандай бақыт?!» – деген екен. Расында, бұл дүниенің ләззаты имандылық жолы, рухани байлық. Рухы биік адам шынайы бақытқа бөленеді.
Алла Тағала Отанымызды, елімізді, жерімізді, халқымызды түрлі бүліктен сақтап, өз панасында сақтағай! Әмин!
Серікбай қажы ОРАЗ
Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, Бас мүфти
(мақала «Мұнара» газетінен алынды)
