Ілгеріде біздің өңір жын-перілер, албастылар мен шайтандар үшін өте қауіпті, дұрысы кәнігі ібілістер арнайы жіберілетін немесе жазықты әзәзілдер жер аударылатын қапасты аймақ саналған деседі. Сондықтан сол тұстарда әлгілер біз жақта сирек кездесетін болыпты. Олар тек түн ортасында ғана бас көтеріп, арық-тырық сүлделерін сүйретіп жүріп өз міндеттерін атқарғансып, ал таң атқанда жалмажан қуыс-қуысты паналап, күн батқанша қалтырап-дірілдеп, өлімсіреп, шала-жансар күйге енеді екен. Шамасы, сол бір шақтардағы бабаларымыздың Аллаға деген берік сенімі, шынайы құлшылығы мен зікірі ібіліс атаулыны осылайша аттап бастырмаса керек. Бұл да бір ібіліс-шайтандар үшін зобалаңды болған, қазіргі тақуа-таңдаулылар мен момындар үшін аңсар-арманға айналған, өткен шақтың бел-белесіне мәңгілікке жасырынып қалып қойған дәуір ғой, шіркін!
Замандар өзгеріп, тіршілік-әрекет басқаша өріліп, содан келе-келе біздің өңір адыраңдаған албастылар мен зәнталақ әзәзілдер үшін қауіпті аймақ болудан қалып, ібіліс-шайтандар өз міндет-мүдделерін еркіндеу, жеңілдеу іске асыратын, десек те аздап болса да сақтаныңқырап жүретін мекенге айнала бастапты. Бұл кезеңдерде әзәзіл-шайтандар бұрынғыдай емес, күн көкжиекке жұтылған сәттен белсене қимылдап, таң атқанға дейін әжептәуір іс тындырып, ұлы алау көкке көтерілгенде асықпай барып, ашық алаңқайларда тоқтығын басып, түні бойы көрген қызығын рахаттана есіне алып тынығады екен.
Бірте-бірте, әсте-әстелеп біздің заман да келіп жетіп, құтты мекеніміз жын-шайтандар ерігіп, серуендеп, есіріп, семіру үшін таласып келетін май-шелпекке түбегейлі айналып тынды. Кескін-келбеті сұр-жағал, сипаты сиықсыз, жыртың-жыртың күлегеш, ашық-шашық осы кезең басталғалы да біршама уақыт өтті. Бұрын әзәзіл-ібіліс атаулы келуге қорқатын, кейіннен аздап сақтаныңқырап жүретін біздің өңір қазір аты өшкір әлгілердің жұмақтай жайлы тұрағына айналды. Олар бүгінде тәуліктің төрт мезгілінде кез келген жерде білгенін істеп, берекесі кіріп, күтімдегі торайдай семіріп, желкелері күдірейіп, талтаңдап, тайраңдап, тырқ-тырқ күліп жүре беретін болды. Бұрын құлшылық орындарынан шыққандарға жоламақ былай тұрсын, қарасын көрсе аулаққа қашатын олар қазір, тіпті мұнысын да ұмытқан. Әзәзіл-шайтандар бүгінде басқасын айтпағанда, өздері өлердей қорқатын санаулы жаһұт жайлардан шыққандардың да жолын аңдып, оңашада олардың ойын ойрандап, пенделік ұйыққа тартып, күнәнің күпісін кидіріп, ермек қылуға, дәргейіне көнгенін жемтік етуге құнығып алған. Ал қауымдаса азғырса да дегендеріне көнбейтін, алынбас қамал – таңдаулыларға дұшпандықтың неше атасын жасап бағады. Қастығының бірі әрі бірегейі – таңдаулының уағыз-еңбегін еш ету – солқылдақ әлеуметке барынша күнәнің уын сімірте ішкізу.
Кейде кешегіні қараңғылық дәуірі деп, бүгінімізді өркениет заманы деп көкитін біздің кең мекеніміз, осылайша шайтандардың құтты орын-тұрағы болып тұр. Енді қайттік?.. Ертеңге не дейміз?
******
Он сегіз мың ғаламды жаратқан құдіреті күшті Алланың бір рет берер ғұмырын таршылық көрмей өткізуді аңсамайтын пенде бар ма? Жаратушы Иесіне жан-тәнімен берілген, о дүниенің алдындағы бұ өмірдің сынағынан сүрінбей өтуді мұрат еткен, бұйырғанына қанағат етіп, ет пен сүйектен жаралса да нәпсісін буып ұстайтын, ілуде бір кездесетін нағыз тақуалар болмаса, тіршілігін бақуатты кешуді ойламайтын пенде табыла қоймайды-ау, сірә. Міне, сансыз әзәзіл-шайтанның жеңісі мен жемісінің бастауында адамдардың дәл осы қалауы, тойымсыз нәпсісі тұр.
******
Ұзақ жылдар маңайындағыларға адами сыйластықтың ерекше үлгісін көрсетіп, туыстығы болмаса да туғанындай араласып, бір-бірін жақын тартып жүретін Байрам мен Торыбектің арасында ойда жоқта, жоқ жерден дүние-мүлікке қатысты дау-дамай туындап, екі арыстай азамат біршама әуреге түскен. Тіпті, екеуі де өзара келісімге келу мүмкін болмаған жағдайда бірін-бірі сотқа сүйреуден де тартынбайтындай сыңай танытты.
Торыбек те, Байрам да өзара тартыс, арбасу шарықтау шегіне жетіп, дауларының төрелігін заң орындары айтатын күн туа қалса, не істеу керек деген сауалға жауап іздей бастаған. Бұрын ешкіммен соттаспаған, өмірлерінде біреудің үстінен шағымданып не өзгенің жауапкері болып көрмеген, бұл жағынан ешбір тәжірибесі жоқ, бастарына іс түсіп прокуратура, сот немесе полиция кеңселерінің табалдырығын аттау «бақыты маңдайларына жазбаған» екеуі де жан дүниелерін заң аясында өрбуі ықтимал ахуалға дайындаған болды.
Торыбек оңаша қалғанда: «Істі қарайтын судья ә дегеннен мұздай киінген, сыртқы келбетімен-ақ талайлардың мысын басар, құлқынына ақшаны аямай тығар қалталы Байрамның ығына жығыла сөйлейтіні, шешімді оның пайдасына шығаратыны, менің жұпыны кейпіме мұрын шүйіре қарап, сөзіме мән бермей, көзіне ілмейтіні анық. Шыр-пырым шыға әлгі қабылданған шешімге қарсы шағым түсіріп, сотқа істі қайта қаратқанымен бірдеңе өндіре аламын ба? Судья алғашқы шешімін еш өзгертпейді. Ол өз ұйғарымын өзі бұзатын есалаң емес. Осылайша, заң таразысында Байрамның салмағы ауыр тартатыны белгілі», деген ойдың иіріміне түсе береді. Осы ой оны тұқыртып тастайтын, үмітсіздікке жетелейтін.
Торыбек кейде өзін-өзі жігерлендіріп, үміт жібіне ілігіп, сол арқылы тығырықтың терең шұңқырынан тырмысып шығып кету мүмкіндігін де жоққа шығармай, көңілін демдейтін. Мұндайда ол: «Сұр қабырғалардың ар жағындағы жұмсақ креслоларға май құйрығы жабысқан, талайлардың тағдырын ойыншық еткен, заң үстемдігін әлсіздерге ғана барынша сездіретін, Байрам сынды әлділермен тиімді саудаласудың жөнін әбден меңгерген, тапқан-таянғанын жалмап-жеп семірген, әділетшіл болып көрінуде алдына жан салмайтын, солқылдақ заңдардың «тасасына» тығылып алып, қалай исең солай иілетін баптар мен тармақтарды өз пайдаларына ыңғайлап ала қоятын, ізгілік иірімдеріне бой алдырып қойып опық жеп қалмаудың небір амалдарын білетін, қиямпұрыс, бұра тартқан әрекетінен ұялғансып, одан өзін іштей ақтап бағатын осындағы судьяның біріне кезігіп, пұшайман жесем, арыз-шағымымды арқалап, үкілі үмітімді «ерттеп мініп», Алладан медет тілеп облыстық сотқа, тіпті жоғарғы сотқа барамын. Әділеттің таза ауасын солардан жұтармын, бәлкім. Соттың бәрі біздің аудандық, қалалық соттар сияқты әлсізді зар жылата бермес», деп өзін жұбататын.
Ескі жүк көлігін ептеп-септеп күнкөріс көзі еткен қарапайым жүргізуші, онсыз да отбасын асыраудың қамымен таңды таңға ұрып зыр жүгіріп жүрген Торыбек дау басталғалы бері тым қажып кетті. Заңнан хабары бар тамыр-таныстарын, ағайын-туысын жағалап көмек сұрап көріп еді, олардан жарытымды кеңес-жәрдем болмады. Азын-аулақ жиған-терген қаржысын пайдасыз адвокаттың қызметіне, кеңесіне төлеп, босқа шығындалды. Бәрінен де іс сотқа жетіп, онда жеңілсе не болатынын ойлағанда оның жүрегі шаншып, өкпесі күйіп бүк түсе жатып қалатынын айтсаңызшы... Мамыражай тіршіліктеріне қауіптің қара бұлты түксие жан-жақтан қусырып келе жатқанын жанымен сезініп жүрген әйелі Ханшайымның, тосыннан киліккен әлдебір жайсыздықтың өздеріне бұқпантайлап келіп жалмауыздай бас салғалы тұрғанын кішкентай жүректерімен түйсіне білген балапандарының, дәлірегі буыны қатып, ес тоқтата бастаған перзенттерінің алаң көңілін Торыбектен өзге кім түсінсін?! Жаны қиналды, санасы сансырады.
Ал жоқ жерден дау шығарған Байрамның халі де Торыбектікінен озып тұрғаны шамалы еді... Тіпті, жағдайы қарсыласына қарағанда тіптен төмен деп те айтуға болады.
Байрам көздері жылтырап бірінші кезекте қалтаңа қарайтын мүттәйім, тілемсек, мемлекет атынан билік айту, төрелік шешім шығару құқығына өлермендікпен ие болып алғандардың бірін, олармен ауыз жаласып, пендешіліктің шалшығына малтыған қорқау қорғаушының «таңдаулысын» іздестіре бастады. Оларға айтар уәждерін қиюластырып, жадына түйіп, небір өтірікті өлермендікпен құрастырып дайындалды. Бұлары мүлде сенімсіз, қисынсыз шығып, заңға томпақ келіп жатса, бәрібір көрпені өзіне қарай тартуды пара күшімен іске асыру қамын да жеді. Заңды өз пайдасына бұрудың машақаты мен қиындығына сай судья мен адвокатына беретінінің көлемін болжай алмаса да әжептәуір қаржысын бөлек түйіп қойды. Істің күрделілігіне, бұра тарту машақатына қарай, сондай-ақ әділет өз жағында екенін білетін қарсыластың белінен басып, бебеулетіп бездіріп жіберуге кеткен судьяның күш-жігері, жұқарған жүйкесі, ар-ұятын ысырып қойғаны үшін мазалайтын моралдық қытығы үшін төленетін пара-қаржы көлемін әлемде стандарттап, белгілеп берген кім бар дейсің?
Сонымен, Байрам егер сот бола қалса үңірейген көмейлерге ақшасын аямай тығып, қарсыласын қансыратып, қан қақсатып жеңіп шығатынына сенімді болды.
Ол Торыбекті тұқырту пиғылының жетегінде жүріп ай мен күннен жаңылды, жүрегі жан шыдатпас азапқа түсті, бүкіл ішкі дүниесін қара түнек басып, жүрегіндегі мейірімін өлеусіретіп алды. Мейірімі әлсірегенді аярлық басып-жаншып, езгілеп тастайды емес пе. Оның жүрегін күндіз-түні қайырсыздықтың өткір жүзі тілгілеумен, асқынған аярлықтың айыр тісі кемірумен болды. Азып-тозып кетті. Адамға мұнан артық азап бар ма?
Айтпақшы, Торыбекті тұқыртқан, Байрамды осынау асқынған пендеуи азаптың аранына қамап, ауыр арбаға жегілген арық аттай мықшыңдатып, діңкәсін құртқан себеп-салдарлардың ұзын-ырғасы мынадай еді.
******
Байрам жаздың жайма-шуақ күндерінің бірінде әлдебір шаруасының қамымен қаланың оңтүстік-шығыс бөлігімен тұтасып кеткен, Алла жаратқан табиғаты көркімен көңілге көп демеу боларлық, ал адамдардың ыждаһатсыздығынан көшелері айқұш-ұйқыш, лас, асфальт жолдары шұрық тесік, кез келген жерге күл-қоқыс төгілген, шаһардың айнадай жарқ-жұрқ еткен орталығында тұрып үйреніп қалған жанға жағымсыз әсер беретін, кезінде, нақтысы осыдан жеті жылдай бұрын өзі тұрған ауылға барған еді. Келгендегі жұмысын тиянақтап, көңілі жайланған соң ол көше бойындағы шағын дүкендердің бірінен сусын алып ішу үшін аз-кем аялдауды жөн көрген. Содан, су жаңа көлігін қоятын ыңғайлы жер таппай сәл кідіріңкіреді. Көліктер ары-бері ағылған тар көшенің бойына тоқтауға қауіптенді. Расында, жаңа көлігін әлдекім соғып кетсе, қайтпек? Іле анадай жердегі кішкене алаңшаны көріп, соған қарай бұрылды. Алаңшаға күл-қоқыс жайыла төгілген екен. Оның көңіліне аздап кірбің кіргенімен, көлігін амалсыздан әлгі қоқыр-соқырдың бір шетіне бастыра тоқтап, қарсы беттегі шағын дүкенге беттеген...
Оған дүкен алдына қойылған шағын үстелді айнала жайғасып сыра ішіп отырған, біршама масайған үш жігіт өре түрегеле амандасты. Барлығы өзін танып, «Байрам көке, Байрам аға» деп құрмет көрсете жалпылдаған соң әрі жыға танымаса да олардың бұрынғы ауылдастары екеніне шәк келтірмеген Байрам берілген сәлемге жылы шырай таныта жауап берді.
Әлгі жігіттердің арасындағы сөзшеңдеу бірі: «Байрам аға, бұл ауылдан қала орталығына көшкеніңізге біраз уақыт өтті... Сіз бізді білмесеңіз де біз сізді жақсы танимыз», деді де, өзінен бастап қалғандарының бәрінің аты-жөндерін, кімнің балалары екенін айтып берді. Бұған Байрамның жүзі жадырап, жігіттердің барлығының әкелерін танитынын, кезінде олармен аралас-құралас болғанын жеткізіп, өткен шаққа аз-кем шолу жасағансыды.
Өздерінің әкелерімен қатарлас жанға құрмет көрсетуді теріс көрмеген жігіттер Байрамды қолқалап, үстел басына қиыла шақырды. Бірақ, сыраға бас қойған, баласымен қатарлас жас жігіттермен көшеде бірге отыруды ар санаған ол әлгілердің дегеніне көне қоймады.
Байрам:
– Мен дүкеннен бір құты су алуға келген едім... Пейілдеріңе рахмет. Өздерің отыра беріңдер... Айтпақшы, әкелеріңе менен сәлем айтуды ұмытып кетпеңдер, – деді.
Сол заматта жігіттердің бірі лып етіп дүкенге кірді де, іле бір құты салқын су алып шығып, Байрамға ұсынып, ілтипат көрсетті. Салқын суды көмейіне құйған соң Байрамның шөлі басылып, сергіп қалды. Осы арада әлгі жігіт тағы сөз бастады.
– Өзіңіз бұрын тұрған бұл ауыл қазір заңды түрде қалаға қосылғанын білетін шығарсыз. Бұрын қала мен осы ауыл арасын он шақырымдай бос жер бөліп жататын. Ал қазір сол жерлердің барлығына үй салынып кетті. Алыс ауылдардан ағылғандар қаланы толтырып жатқан қазіргі кезде әрбір жер телімінің бағасы аспандап тұр. Хабарыңыз болса да айтайын, осыдан бес-алты жыл бұрын көк тиындық құны болмаған үй салуға арналған он соттық жердің қазіргі бағасы кем дегенде жиырма, жиырма бес мың доллардың үстінде. Ал енді, есептей беріңіз...
– Білемін, білемін... Естіп жүрміз. Мен осы ауылдан қалаға көшер кезде бау-бақшалы зәулім үйімді он мың долларға әзер сатқанмын. Қазіргі бағамен салыстырғанда өте арзанға пұлданды. Бірақ, өкінішім жоқ. Өйткені, қалаға дер кезінде барып, бизнес жүргізіп, бұрынғыға қарағанда жағдайымды әжептәуір түзеп алдым. Сол үйдің ақысына алған қаржым еселеп артты.
Екінші жігіт:
– Дұрыс қой, көке... Бірақ сол үйіңіздің жанындағы 10 соттық жеріңізді «времянкаңызбен» қосып ана бір Торыбек деген кірмеге, өз бауырларыңыз жоқтай, тегіннен-тегін беріп кеткеніңіз жөн болмады. Егер оған бермегеніңізде қазір «времянкаңызды» жер телімен қосып отыз мың доллардан артық қаржыға сатар едіңіз... Бүгінде Торыбегіңіз шырт түкіріп, кісі менсінбейді, – деді.
Серігінің сөзін қостаған үшінші жігіт арадағы әңгімені әрі қарай өрбітті:
– Сіз салдырған үш бөлмелі тамның алдына келістіріп тұрып жаңа үй тұрғызып алған. Өзі күндіз-түні тыным таппайтын бір бәле. Әркімнің жүгін тасып-ақ байып алды, пәтшағар... Сізге қазір сәлем де бермейтін шығар...
Байрам бір жөткірініп алды да:
– Әй сендер өйтіп бұра тартпаңдар. Оны «кірме» деп кемсітпеңдер. Басқа ауылдан көшіп келді демесең, ол да қазақтың бір баласы. Тыным таппай жұмыс істеп жүріп жинаған ақшасына үй салғанына, отбасын тарықтырмай асырағанына қуанбаймыз ба? Мен білетін Торыбек болса, ол шырт түкіріп, кісіге паңдана қарайтын жан емес. «Ол мені іздеп келіп сәлем бермеді» деп, мына қым-қуат, уақыт тапшы заманда оған кінә таға алмаймын, – деді.
– Сіздікі де дұрыс шығар. Біз жай...
– Біле білсеңдер, Торыбек сол үйді менен ақысыз алуға лайықты іс тындырған. Ол осы ауылға алғаш келгенде сол «времянканы» азын-аулақ қаржыға жалдап тұрған. Бірер жыл көрші болдық... Естіген шығарсыңдар, бірде әйелім екеуміз бала-шағаны алып қалаға қыдырып кеткенімізде тал түсте үлкен үйімізден өрт шығады. Сол сәтте жұмыстан үйіне келе қалған Торыбек өртті байқап қалып, әйелін ауыл-аймақты көмекке шақыруға жүгіртіп, өзі сыртқы есікті бұзып кіріп қауіп-қатерге қарамай жалғыздан жалғыз тілсіз жаумен арпалысады... Бәрінен де, өрт шырпыған бөлмедегі газ баллонды сыртқа алып шыққаны ерлік емес пе? Содан көрші-қолаңды жұмылдыра жүріп, күш ала бастаған өртті ауыздықтап, үйді аман алып қалған. Сонда іштегі жалынға батылы жетіп ешкім жақындай алмағанда Торыбек қана шыдап, сырттан берілген суды шашып өртті сөндірген..., – деді Байрам.
Үш жігіт те бұл оқиғаны білетін. Бірақ, оны уақыт көмескілендіре бастағандықтан болар, олар Торыбектің сол іс-қимылы үшін он соттық жерді тамымен қосып тегін бере салғанды артық санайтын.
Байрам сөзін ары қарай жалғай түсті.
– Сол кездегі жағдайыммен қарағанда, әлгі өртенген үйім мен үшін аса бағалы-тын. Өйткені, мен оны талай жыл терімді төгіп, адал еңбегіммен тірнектеп жүріп жинаған қаржыма салған едім...Сөйтіп тұрғызған үйден айырылу оңай емес қой. Егер өрт өшірілмей, үй түгел жанып кеткенде, оның жалыны жанында тұрған қораға да тиіп, қысқасы тұтас ауладағы мүліктен түк қалмас еді... Кейін білгенімдей, негізі Торыбек алғашқыда үй ішінде балалар қалып қойған жоқ па екен деп ұмтылған. Барлық бөлмелерді тексеріп шығып, жан баласының жоқтығына көз жеткізген соң барып өртті сөндіруге кіріскен. Бұл жерде үйді тілсіз жаудан аман алып қалғаны үшін емес, ең бастысы балаларымның өміріне алаңдаған азаматтық пейілінен қалай айналып кетпейсің? Міне, маған Торыбек осы үшін қымбат. Егер сол жолы үй ішінде перзенттерім болып, оларды Торыбек аман-есен сыртқа алып шыққанда мен қазір оны үлде мен бүлдеге орап қояр едім. Тіпті, есігімнің алдындағы қызметшім бол десе арланбай келісер едім, – деді Байрам.
Мына қызықты қараңыз, сол сәтте айтушының әңгімесін тыңдап әрі қолдарындағы бокалға құйылған салқын сырадан жиі-жиі ұрттап тұрған үш жігіттің аузына бір кіріп, бір шығып, еріндеріп жалап, білгендерін істеп жатқан, көзге көріне қоймайтын топырлаған шайтандардың бір бөлігі Байрамның иығына секіріп-секіріп мініп алды. Илеуіне тез көніп, күнде айтқандарын бұлжытпай қиындықсыз орындайтын әлгі жігіттерден әбден жалыққан әлгі әзәзілдер «жаңа жұмыс орнын» тапқандарына жаппай қуанысты. Олар сол сәтте шайтандар әлеміне сұрау салып, Байрам жөнінде біраз мағлұмат жинап алды.
Жинақталған мәліметтер Байрамның күшті иманымен, жан тазалығымен шайтандардың талайын сазға отырғызғанын, өкпелерін өшіріп, жініктіргенін жайып салды. Мен деген ібілістер қаншама рет қауымдасып келіп азғырса да оны ақ жолдан, адалдықтан тайдыра алмай, күнәнің шалшығына құлата алмай зорығып, тынған көрінеді.
Байрамды ұзақ жылдар азғырумен айналысып, оны өз дегендеріне көндіре алмаған шайтандар қауымының басшысы, көпті көрген қуаяқ, кәрі ібіліс сол сәттерде аптыға жетіп келді де, бұл пенденің қыр-сырын білмейтін, оған жаңадан жабысқан әріптестеріне былай деді:
– Бұл бір алынбас қамал секілді неме. Ділі қатты. Біз оны азғырумен шұғылданғанда жатса да, тұрса да Жаратқан құдіретінің есімін аузынан тастамайтын. Оның Көктегі иесінен көмек сұрағандағы болмысын сендерге көру жазбасын...
Кәрі ібілістің сөзін әлгі шайтандардың ішіндегі ең дилісі бөліп жіберді.
– Сен менің серіктерімнің бойына қорқыныш ұялатпақпысың?.. Бізді одан қорқыта алмайсың. Иә, біздер калима-и-шаһадатты аузынан түсірмейтін, тіпті бес уақыт құлшылығын қаза етпейтін пенделерді көп көреміз. Олардың көбісін оңаша қалған кездерінде еш қиындықсыз күнәнің іріңін сіміртіп, жан-дүниесін аздырып, харамға семіртіп, ет жүрегін ессіздікке еміндіру оп-оңай. Біздің мына әлемде сауық-сайран құрып, білгенімізді істеп, барлық есіктерден еркін еніп, пенделер бедел көретін мәртебелі төрлерде аунап-қунап, масайрап, семіріп, кейде жұмыстың жоқтығынан ерігіп жүргеніміз осындайлардың және олардың деңгейінен де төмен екі аяқтылардың орасан көптігінің арқасы. Бұлар біздің достарымыз. Басқасын айтпағанда, тіпті Жаратқаны жөнінде ұғымы мен сенімі барлардың көпшілігі Көктегісіне мадағын ернімен ғана айтады, ал олардың арасындағы жайнамаз тұтынатындары ауызын қыбырлата тұрып сүлесапа иіліп, бүгілгендерін құлшылығын өтегенге балап, шіренеді. Ішкі әлемінің қатып-семіп, жүрегінің селт етпегенімен шаруасы болмайды. Мына сен сөз етіп тұрған пенде де сондайлардың бірі, – деді.
– Сен олай деме. Мұның көп пендеден жөні басқа, ерекше пенде. Мен өзім көрген-білгенімді айтып тұрмын. Қазір қайдам, мен азғырып жүргенде оның құлшылығы бөлек, тілеген дұғасы ерек болатын. Оның намазға тұрған кездегі кейпін көру біздер үшін азаптың азабы еді. Жайнамазын жайған сәтте жан-жақтан нұр құйылып, сүрелерді оқи бастағанда жүрегі атқақтап, сандаған періштелер алқалап, бүкіл жан-жүйесі кеңістікте қалықтайтын. Айналасында танадай тыныштық орнап, тұла бойынан сәуле шашырап, сол сәулелер бізге найзадай қадалып, қан қақсататын. Бөлме ішін ол үшін жұпар, біз үшін жан төзгісіз иіс жайлап, содан тұншығып, тынысымыз тарылып өліп кете жаздайтынбыз. Кірерге тесік таппай қиналатынбыз. Қашан намазын аяқтағанша біздің жанымыз отқа шыжғырылғандай болып, азап шегетінбіз. Намаз сайын осындай азапқа қалай шыдайық, ақыры одан безіп кеттік. Міне, осылайша одан бетім қайтып қалған. Соның кесірінен, дәлірегі оны өзіме иліктіре алмағандықтан өз қауымымдағы дәрежем құрдымға құлап, тобыққа дейін төмендеп, тірнектеп жинаған атақ-даңқ, абыройдан жұрдай болдым. Серіктерім тентіреп кетті. Оны ойласам түңіліп кетемін. Менің одан көрген азабымды, кеткен есемді, онымен айналысамын деп текке төккен терімді білетін шайтандар оған жоламайды. Енді сендер оны нысанаға алыпсыңдар. Істерің оңға бассын... Одан менің ақымды алып беріңдер, – деді.
Құдайдың аты аталған жерде апшысы қуырылатынын, ойбайлап безіп кететінің, ал Ол (Құдай) еске алынбаған жерде семіріп, есіріп жетісетінін шайтан атаулы түгел біледі емес пе. Байрамның осал емесін, оның көктегі Құдіреттің есімін жиі еске алатынын естіген әлгі шайтандар үрейлене, бір-біріне үдірейе қарасып қалды. Іле жүндері жығылып, ә дегендегі көтеріңкі көңіл-күйлері пәс тартты. Байрамнан азап шеккен ібіліс бұл әріптестері райларынан қайтып қалмасын деп оларды қайрай түсті. Бірақ шындығын айтты.
– Сендер тәуекел етіңдер... Мен оны үнемі сырттай бақылап жүремін. Ол қазір аздап байыған. Көңіліне желік кірген. Қалаға барып қалтасы қалыңдағаннан бастап өзін Жаратқан құдіреттің атын сирек еске алатын кей намаз болды. Онысының өзін сүлесоқ атқарады. Қазір жан қалауын Иесінен сұрауға ерінеді. Сондықтан сендер «темірді қызған кезде соғып», осы сәтте қимылдап қалыңдар. Егер оны жеңсеңдер дәрежелерің биіктейді. Төрдегі төрелеріміз оған талайды жұмсаған, бірақ бәрі де шарасыздық танытқан. Сосын оған арамыздан ешкімді жұмсамайтын болды. Төрелеріміз сендердің бұл қадамдарыңызды естісе, беттеріңнен қақпайды, қайта қуанады. Бастықтарымызды қуантудан артық не бар? – деді де сөзін қайта жалғады. – Мұндай алынбас қамал секілді пенделер сирек кездеседі. Ал ондайларды айтқанға бағындыру, көндіру шайтани бақ. Сондықтан, қазіргі мүмкіндікті жіберіп алмаңдар.
Кәрі ібілісті мұқият тыңдаған шайтандардың бірі:
– Жарайды делік. Бірақ сен де бізбен бірге бол. Бұл пендені ұзақ жыл зерттеген екенсің, сондықтан ақыл-кеңесіңнің бізге тигізер пайдасы көп болатыны шүбәсіз, – деді. Байрамнан кезінде әбден зәразап болған, оның аты естілсе шыбын жаны шырқырап кететін, оның тарапынан Алланың есімі айтылғанда жүрегі майға қуырылғандай болып талай азаптанған кәрі ібілістің мына ұсынысты естігенде тұла бойы дір ете қалды. Бірақ, әккі неме мұнысын жанындағыларға сездірмеді. Ол айтылған ұсынысқа не деп үн қатарын білмей ойланып қалды: «Рас, қазір бұл пенденің иманы әлсіреп жүр... Осы ұрымтал тұста өздері сұранып тұрған мыналармен қосылып оны жеңсем, жоғалтқан бұрынғы дәрежемді қайтарып аламын... Оны табанға салып, жылдар бойы сақтаған қамытымды мойнына кигізер, баяғы кеткен ақымды қайтарар күн туса, ескі кегім қайтса, одан артық қандай бақыт бар? Оны жеңу үлкен абырой... Егер, ұсыныстан бас тартсам ше? Жо-жоқ болмайды... ғайыптан тайып мына көше кезген шибұт, арық-тұрық шайтансымақтардың жолдары болып, бар абыройды иеленіп кетсе, қайтпекпін? Қызғаныштан жарылып өлмеймін бе? Қызғаныштың қызыл итіне таланғаннан артық нендей тозақ бар? Оның үстіне ұзақ жылғы еткен еңбегім өтеусіз далада қалмай ма?..»
Кәрі ібіліс осылай ойлап, ұсынысқа келіспек болып сөз бастай бергенде кенет өзегін әлдебір құйын-сезім астаң-кестеңін шығарып, іле ыстық та өткір сәуле тас төбесін күйдіріп жіберді. Жаны шырылдап кетті. Сол арада Байрамды азғырған жылдардағы көрген мехнаттары мен азаптарының елестері көз алдынан тізбектеле өтті. ...Бәрінен де күндіз-түні ерінбей өлермендікпен жолын тауып, әрең дегенде көшенің бір тасасында қуғыншыдан қашып жүріп тығып кеткен әлдекімнің бір портфель долларына кезіктіргенде Байрамның шын ниетімен «Құдіретті Алла тағала, пендешілікке салындыра көрме» деп, әлгі көз жауын алып, талайды адалдық шеңберінен оңай аттататын қыруар қаржыны пайдаланып кетуге мүмкіндігі бола тұра оны полицияға тапсырған кезде өн бойын күйік шалып, бір уыс болып қалғаны көзіне елестегенде іштей күңіреніп кетті.
Ал мына жағдай кәрі ібілістің өлсе де есінен шықпас. Сол күні бұл барлық істі керемет ұйымдастырды. Қарамағындағыларды бір шыбықпен айдап жүріп, Байрам жақын араласатын, көңілжықпас төрт жігіттің басын құрап, араққа азғырып, ақырында бәрін ішкілікке масайтты, жақсылап қыздырды. Жігіттердің бірінің туған күні еді. Олар телефон арқылы отырыстың алғашқы сәтінде-ақ Байрамды шақырып, қатарларына қосып алған. Ішкіліктен бойын үнемі аулақ ұстайтын ол әдеттегідей арақ-шарапқа азғырыла қоймаған. Бірақ ақ пейілді Байрам жолдастарының көңілін қимай олармен бірге отыруға мәжбүр болған. Көңілді кеш қала шетіндегі саунада жалғасатын болды. Байрам көңілжықпастықпен амалсыз бірге жүрді. Кәрі ібіліс пен жанындағылар құрақ ұша бәрін азғырып бақты. Сондағы мақсаты, айналып келгенде – Байрамды күнәнің шалшығына құлату, абыройсыздықтың лайына аунату, сөйтіп, рахатқа кенелу, атақ-даңққа бөлену, дәрежелерін өсіру.
Сомадай бес жігітті сауна қызметкерлері құрақ ұша қарсы алған. Ақшасы мол азғырынды төрт жігіт құжыраға алшаң басып кіргенде Байрам да амалсыз ілескен. Қызық пен шыжық басталды да кетті. Бәрі түсінікті. Бес жігіт барлық жағдайсымақ жасалғандай саналатын кең бөлменің төріне жайғасар-жайғаспастан үстел үсті дәмге, арақ-шарапқа толды. Іле жалаң бұт, халаттарын желбегей жамылған, қасы-көздерін қиылдыра әрлеген, опа-далаппен өңін кіргізген, бір қарағанда көздің жауын алатындай көрінетін бес қызды сауна қызметкері алдарына қатар тізген. Масаң жігіттер мұндай көріністен бұрыннан хабары бар екендерін көрсетіп, шалқайып, еркін отыр. Мұндайды күтпеген әрі өмірінде бірінші рет көрген Байрам қатты тіксініп әрі әбіржіп жолдастарына «бұларың енді тым артық, бұл арадан кетейік» деді күйгелектене. Аналар мұны келеке қылғансыды. Байрам сол заматта ешкімнің көңіліне қарамастан, іштей жан-жүрегімен беріле «Алла тағала, мендей күнәһар пендеңді кешіре гөр, мені жаза бастырма, О, Жаратқан ием, бұл жерге білместікпен келдім» деп, сауна ғимаратынан жүгіре басып шығып кеткен. Сол сәтте кәрі ібіліс бастаған шайтандар таңнан қара кешке дейін ақ тер, көк тер бола жүріп Байрамға құрған қақпандары ештеңе қаппай, тісін арандай ашып қалғанына, білдей жігіттің жалаңаш жас қыздарға жанарын да салмай шыға жөнелгеніне іштері өртеніп, Құдайға шын пейілімен, жүрегі атқақтап, алпыс екі тамыры иіп жалбарынған Байрамның әрбір айтқан сөзі жанды жерлеріне оқтай қадалып, содан есеңгіреп барып шалшық суға аунап көшеде қалған. Бұл кәрі ібілістің қалай есінен кетсін?!
Байрам бес уақыт намазын өтеген шақтарда, жұма сайын дәретін алып, калима-и-шаһадатты сан мәрте қайталап мешітке барып, онда ынты-шынтысымен аяттар оқып, дұға тілеген кездерде Құдай үйіне ене алмай, жандары алқымына тығыла сыртта тосып, серіктерімен бірге зәразап болатыны да есіне түссе кәрі ібілістің тұла бойы мұздап сала береді.
Байрамнан көрген осындай қорлықтарына қайта кезігіп қалудан қорқып, кәрі ібіліс мына жаңа серіктерінің ұсынысына келісуге дауаламай қалды. Әрі-сәрі күй кешті. Ұсынысқа келісейін десе, ықтимал қауіптен сескеніп, келіспейін десе, қолға түскелі тұрған жеңістен айырылып қалу қаупі мазалап, әбден дал болды. Ақырында ол келісімін берді. Өйткені кәрі ібіліс ойлана келіп, «Байрамнан азап тартар болсам оны тағы көрейін. Мыналар оны жеңіп кетсе, абыройдан құры қалып, қызғаныштың отына күю Байрамнан келуі ықтимал тауқыметтен әлдеқайда ауыр болуы мүмкін-ау» деп тұжырды да, жаңа серіктерінің ұсынысына келісті.
******
Жолдыбай Базар
Жалғасы: Азғырынды -2
