«Фидья» сөзінің түп негізгі мағынасы: адам мал-дүниесін жұмсауы арқылы түрлі тауқыметтен сақтануы.[1] Сонымен қатар, «фидья» сөзі «төлем», «өтем», «құтылу» деген де ұғым-дарды білідіреді.[2]

Ораза мәселесіне келер болсақ, «фидья» деп қаза болған күндерге берілетін өтемі айтылады.

Мына жағдайларда кәффаратсыз тек қазаны өтеу міндетті болады:

1. Науқастануы себебінен дәрі ішкен жағдайда. Науқас адам ауруы күшейіп кетуінен қауіптенсе немесе аурудан айығуы кешігетін болса дәрі ішіп, ендірсе болады. Бұл жағдайда тек ауыз ашқан күндердің қазасы өтеледі.[1]

2. Оразаның себебінен денсаулығына қауіп туған жағдайда. Мысалы, әлсіздігі себебінен немесе ауыз бекітуі өлімге себеп болса.[2]

Жоғарыда қазамен бірге кәффарат міндетті болудың негізгі себептерін айттық. Ендігі кезекте бұл мәселенің шарттары әңгіме етіледі. Ол:

1. Ораза ұстаған адам балиғатқа жеткен[1] жеткен болу.[2] Балиғатқа жетпеген балаға ол ораза ұстап тұрып, ішіп-жеген жағдайда қаза да, кәффарат та міндетті болмайды. Себебі, жасы балиғатқа жетпеу себебінен оған ораза ұстау парыз емес.[3]

2. Ораза ұстауға түннен ниеттенген  жағдайда.[4] Оразаны таң атқаннан күн тал төбеге келгенге дейінгі аралықта ниеттеніп, кейін қасақана ішіп-жесе немесе жақындасса тек сол күннің қазасын өтейді. Кәффарат міндеттелмейді.[5]

3. Шариғатта ауыз ашқанға рұқсат етілетін үзірлі жағдайдан бұрын ауыз ашқан жағдайда.[6] Бұған мысал ретінде жоғарыда айтылған ораза кезінде жол жүретін адамның мәселесін келтірсе болады.

Абдуссамад Махат

«Нұр Астана» мешітінің наиб имамы

Мына жағдайларда оразаның қазасымен қатар кәффаратын өтеу талап етіледі:

1. Түнде ораза ұстауға ниет еткеннен кейін тәуліктің ауыз бекітетін бөлігінде[1] ораза екенін біле тұра[2] жыныстық жақындықта болу.[3]

Ері жақындасуды қалап, әйелі оның талабына көнген жағдайда[4] екеуі де қазамен бірге кәффаратын өтейді.[5]

Ері жақындасқанға мәжбүрлеген жағдайда[6] әйелі кәффарат-сыз тек қазасын өтейді. Еріне қазамен бірге кәффарат міндетті болады.[7]

Әйелі жақындасуды қалап, ерін соған көндірген жағдайда екеуі де қазамен бірге кәффаратты өтеуі тиіс.[8]

Ораза қазасы кәффарат мәселесімен тығыз байланысты болу себебінен кәффарат, яғни шариғатқа қайшы амалдың өтемі жайында әңгімелеп кетсек дұрыс болады.

Шариғат саласында «кәффарат» сөзі негізінен «төлем», «өтем» мағыналарында пайдаланылады.[1] Сонымен қатар, шариғатта зекетке берілетін мал-дүниенің түрі мен көлемі баян етілгендей, әрбір шариғатқа қайшы, дәлірек айтқанда қате не болмаса күнә істің кәффарат жолдары қарастырылған.

Ораза мәселесіне келер болсақ, оның кәффараты үш жолмен өтеледі. Ол:

Оразаға қатысты өте маңызды нәрсе жайында арнайы айтып кеткен жөн. Ол – әйелдер мәселесі.

Біріншіден: әйел адам ораза ұстау үшін тән тазалығы шарт. Бұл мәселе жайында оразаны толық ұстау, оразаны ниеттену және ораза дұрыс болудың шарттарына қатысты тақырыптарда айтқан болатынбыз.

Тұжырым ретінде айтарымыз: ораза уақытында хайз немесе нифас жағдайында болған әйел кәффаратсыз тек ауыз бекітпеген күннің қазасын өтейді.[1]

Жоғарыда айтылғандай ораза дұрыс болудың үшінші шартына ауыз бекітетін адам мұсылман болуы және әйелдердің хайз,[1] нифастан[2] пәк болуы[3] жатады.[4] Себебі, Хақ Тағаланың: «Расында, егер амалыңда Алла Тағалаға серік қоссаң, амалың зая кетеді»,-дегеніне сай,[5] кәпір, не болмаса діннен айнығандарға ораза парыз етілмейді.[6]

Ораза дұрыс болудың екінші шартына оразаны бұзатын нәрселердің болмауы жатады.

Оразаны мына нәрселер бұзады. Тәуліктің ауыз бекітетін бөлігінде[1] ораза екенін біле тұра:[2]

1. Ішіп-жеу;[3]

2. Жыныстық жақындықта болу немесе шәһует нәпсінің қозуымен[4] күштеп атылып шықса;[5]

«Нәби (солләл-лаһу ғаләйһи уә салләм) айтады: «Кімде-кім дін жолында[1] бiр күн ораза ұстаса Хақ Тағала оны мен тозақтың  арасын аспан мен жердің аралығына тең келетін ор етеді».[2]

«Мен Нәбиге (солләл-лаһу ғаләйһи уә салләм) келіп: «Маған мені жәннатқа кіргізетін амалды бұйырсаңыз»,-деп өтінгенімде, Ол (солләл-лаһу ғаләйһи уә салләм): «Ораза ұста. Себебі, онымен[1] тең келер амал жоқ»,-деді. Екінші рет келіп сұрағанымда да Расулуллаһ (солләл-лаһу ғаләйһи уә салләм): «Ораза ұста»,-деп бұйырды».