Әзілхан Нұршайықов қазақ қыздарына қандай кеңес қалдырған? Жазушы өз шығармасы арқылы оқырманымен тілдесіп, көкейіндегі жауһар ойларымен бөліседі. Жазушының «Махаббат қызық мол жылдар» кітабын оқымаған адам кемде-кем шығар. Онда жазушы Ербол мен Меңтайдың махаббат хикаясын ғана баяндап қоймай, оқырманына тәлім-тәрбиеге толы кеңестер беріп отырған. Солардың бірі – Меңтайдың анасының айтқандары.
Жазушы өз шығармасы арқылы оқырманымен тілдесіп, көкейіндегі жауһар ойларымен бөліседі. Себебі "Жазушы айтқысы келген ойын айтпауы қажет, жазуы тиіс" (Эрнест Миллер Хемингуэй).
Әзілхан Нұршайықовтың "Махаббат қызық мол жылдар" кітабын оқымаған адам кемде-кем шығар. Онда жазушы Ербол мен Меңтайдың махаббат хикаясын ғана баяндап қоймай, оқырманына тәлім-тәрбиеге толы кеңестер беріп отырған. Солардың бірі - Меңтайдың анасының айтқандары.
Ешқашан да ешкімді жамандама. Ең жаман деген адамның да жақсылығы болады.
Қыз көйлегінің етегі тізеден жоғары шықпауы керек, себебі қыздың жалаңаш жеріне көп көзінің құрты түскіш келеді. Ал халықта: «Есті қыз етегін қымтап ұстайды» деген мақал бар.
Әйелдің жалаңаш денесі еркектің құмарлығын қоздырады. Ақылмен бөгеп, сабырмен тұсалмаған құмарлық таудан төңкерілген сең сияқты: жолындағының бәрін ұйпа-тұйпа етіп, жайпап, жойып кетеді. Сондықтан әйелдің еркек құмарлығын қоздыратын ашық-шашық жерді көбейтпей, жауып, жария етілмейтінін қымтап ұстауы абзал. Әсіресе етекті қара санға дейін көтермеу, кеудені жалаңаштамау жөн. Сонда еркек елеңдемейді, әйел аландамайды, адалдық бұзылмайды.
Ешкіммен барқылдап ұрыспа, бағаңды жоясың.
Қарқылдап күлу, тарқылдап сөйлеу — дарақылық белгісі.
Қызға қатты күлудің қажеті жоқ, жігіттерге оның жымиғаны да жетіп жатыр.
Ауыз шешендік әркімде болады. Әсіресе қыздың аузы сүйреңдеп көп сөйлемегені абзал. Өйткені қыздың күлкісі, жымиюы, бас изеуі, көзқарасы, жүріс-тұрысы — бәрі де сайрап тұрған сөз. Сондықтан оның аз сөйлеп, айналасына ақылмен танылғаны дұрыс.
Шошаңдаған қыз шешенің атына кір келтіреді.
Жаман туыс тістеуік, жақсы жолдас үйірсек. Жақсы дос жаман әкеден артық.
Үміт күткен ұлы оңбаған боп кетсе — әке сорлы; қызы күйеуге өтпесе — шеше сорлы; сұлу деп алғаны сүйкімсіз боп шықса — жігіт сорлы; қыран деп тигені жапалақ боп шықса — жар сорлы.
Ақ көңіл мен адал ниеттен туған іс әсем болмаса да сүйкімді. Айла мен арамдықтан туған іс әдемі болса да жиіркенішті.
Көшеде көлденең тұра қалып, бірінің ернін бірі жұлып жердей боп жалмап, жұрт көзінше сүйісіп жатқан қыз бен жігітте ар да, ұят та болмайды. Ондай әдеттен без, ондай құрбыдан аулақ.
Кей адам кілт етпе келеді. Бірақ ол мінез жас балаға, сұлу әйелге және ұлы адамға ғана жарасады. Бұл үшеуінен басқаға біткен қыңырлық қырсықпен тең.
Махаббат барша байлықтан күшті. Бірақ күштіге де көмек керек. Сол сияқты махаббат та өзін байлық пен барлықтың қоса қолдауын ұнатады.
Еркекке жүрек керек, әйелге тірек керек.
Тірі адамның бар бақыты, бар қызығы жер бетінде. Оған көкке ұмтылудың немесе о дүниеден үміт етудің қажеті жоқ. Сол себепті бар терді төгіп, барша ой мен ақылды жұмсап, жер бетін, тұрған үйіңді жұмақ ете біл.
Жақсы адам — магнит.
Магниттің бірнеше темір шегені өзіне тартып ала алатыны сияқты, жақсы адамның да жанына жұрт көп үйіріледі. Өзің жақсы болсаң — айналаңда досың көп; жаман болсаң — жалғыз жүресің; орташа болсаң — сен де бір жақсының жанын жағалайсың. Досты сырттан іздеме, жақыннан ізде, өзіңнің ішіңнен, ішкі дүниеңнен ізде. Жаның жақсы, жүрегің жылы, ақылың парасатты болса — іздеген досың алыстан үйіріліп, өзі келеді.
Біздің ауылдың қазақтары баяғы ескі әдетпен әлі күнге дейін жүзге бөлінеді. Содан соң әлі жеткені әлсізін аяғынан шалып, бөтен жүздің баласы деп жұдырықтап, жұлмалап, жүндеп жатады. Алауыздықтың атасы — жүз жойылса екен. Жүзге бөлінгеннің жүзі күйсе екен!
Ел билеген жақсы адамның өмірдің күнделікті күйбеңімен кетіп, ертеңгі ұрпаққа мұра боларлық өз атынан ештеңе қалдырмауы өкінішті. Абай атамыздың өзгелерден артықшылығы да осында — артына тастап кеткен асыл кітабында ғой.
Біреуді пәленше көп біледі деп мақтайды. Көп білген адам көп тындырса, мақтауға болар еді. Көп біліп, түк тындырмайтындар да бар. Мұндай іске пайдасыз білгіштікті білдім деудің қажеті жоқ. Ондай «білгіштен» аз біліп, көп тындыратын қоңырқай адамның өзі артық.
ummet.kz
