Наурыз – түркі халқының төл мерекесі

Наурыз мерекесін ирандықтар мұқсылман болмай тұрып та тойлайтын болған. Оны байырғы түркілер де атап өткен. Ал кейінірек парсылар мен түркілер Ислам дінін қабылдаған соң біраз мұсылман ғалымдар наурыз мерекесін атап өтуге болатынын алға тартқан. Тарихшылар арасында наурыз мерекесін Мұса (а.с.) пайғамбар және Сүлеймен (а.с.) пайғамбармен байланыстырғандар да бар. Енді бір топ Ислам ғалымдары наурыз мерекесінің мәжусилерден (отқа табынушылар) бастау алғанына және ондағы отты айналу, оттың үстінен секіру сынды әрекеттер үшін оны тойлау харам деп үкім кескен. Бірақ, бұл кездері наурыз мерекесін көпшілік мұсылмандар тойламаған еді. Ал қазір әлемнің көп мұсылман елдері наурыз мерекесін атап өтетіні белгілі.

Наурыз мерекесіне хазірет Әли және Муауия сынды сахабалардың қарсы болмағандығы тарих кітаптарынан мәлім. Тарихшы әл-Хатыб әл-Бағдадидің атуынша имам Әбу Ханифаның атасы Нұғман ибн Марзубан сахаба Әли ибн Әби Талибке наурыз күні «фәлузаж» деп аталатын бір тәтті тағам ұсынған. Хазірет Әли «Бұл не?» деп сұрағанда Нұғман ибн Мәрзубан «наурыз күніне орай пісірілген тәтті тағам» деп жауап берген. Сонда сахаба Әли «Бізге күніге осындай наурыз тағамын әкеліп тұрыңдар» деген екен. Сахаба Әлиге наурыз тағамын бірнеше адам ұсынған. Бұл оқиғаларды Имам әл-Миззи, әл-Ғуззи, әл-Қасим, әл-Файрузабади, әз-Зәбиди және т.б. ғалымдар өз кітаптарында жазып қалдырған. Әбу Ханифаның атасының мұсылман бола тұра наурыз мерекесіне орай хазірет Әлиге арнайы тәтті тағам ұсынғаны көп нәрсені аңғартады.

Әл-Яқуби өзінің тарих кітабында: «Сахаба Муауия (халифа болып тұрған тұста) Басраның әкімі Абдуррахман ибн Әби Бәкраға хат жолдап, өзіне наурыз сыйлықтарын әкелуге бұйрық берген» - деді.

Әбу Бәкір ибн Әби Шәйбанның әл-Муссаннаф кітабындағы мына мәліметке назар аударайық: Сахаба Әбу Барза әл-Әсләми (р.а.) өз жанұясына: «Наурыз мерекесіне орай мәжусилер (отқа табынушылар) жеміс-жидек әкеп берген болса алып жеңдер, ал ет әкелсе жемеңдер» деген. Бұл сахих хадис.

Егер наурыз мерекесі өз алдына харам болса, онда оған орай жасалған сыйлық та харам болуы керек еді. Ал етке келсек, отқа табынушылардың сойған малдарын жеуге шариғатта рұқсат жоқ.

Бір қызығы наурызды атап өтуге Кеңестер Одағы кезінде тыйым салынған екен. Наурыз мерекесі тойланбасын деп 1926 жылы Кеңес Одағы арнайы қаулы шығарған-ды. Себебі, ол кездері наурыз Ислам дінінің қалдығы деп қаралды. Қазақтың ақыны, қоғам қайраткері Мұқтар Шаханов Түркияның «ТРТ аваз» телеарнасында сөйлеген сөзінде наурыз мерекесін қайта тойлау тарихын былай түсіндірді: М.Шаханов 1988 жылы Қазақстан Компартиясының орталық камитетінің 1-хатшысы Геннадий Васильевич Колбинге наурыз мерекесін тойлауға рұқсат беру жөнінде хат жазған. Ұсынысқа политбюро мүшелерінің арасынан тек 2 кісі ғана қолдаймыз деп дауыс берген, ал басқалар қарсылық білдірді. Ол екі кісінің бірі сол кезеңдегі министрлер кеңесінің төрағасы Н.Назарбаев, ал екіншісі Қазақстан Компартиясының орталық камитетінің идеология бойынша хатшысы Өзбекәлі Жәнібеков. Осы мәселемен Колбиннің алдына кіргенімде ол екі адамнан басқалар қолдап тұрған жоқ, рұқсат бере алмаймыз, деді. Сосын М.Шаханов оған былай дейді: «Геннадий Васильевич, кешегі Желтоқсан оқиғасынан кейін қазақ халқы мен орыс халқы арасына сына қағылды. Халық екіге жарылды. Сіз наурыз мейрамын тойлауға рұқсат етсеңіз, қазақ халқы сізге басқаша қарайтын болады, сізді әрдайым қолдайды, екі ұлт бірігеді.» - деп едім, Колбин өзгеріп сала берді де «Бұл жақсы нәрсе екен. Олай болса мен Горбачевті көндірейін», - деді. Міне осылайша наурыз мерекесін тойлауға салынған тыйым 1988 жылы тоқтатылып 62 жыл тойланбаған әз наурыз қайта жаңғыртылды.

Наурыз мерекесін атап өту еліміз егемендік алғаннан кейін де өз жалғасын тапты. Өздеріңіз байқағандай Кеңес Одағы наурыз мерекесін мұсылманшылық мейрам деп есептеп, оны тойлауға тоқтау салған екен. Тіпті мұндағыға шейін халқымыз наурызды мұсылмандардың жаңа жылы деп келді. Әрине негізі олай емес, наурыз парсы, түркі халықтарының тойлайтын төл мерекесі болып табылады. Ол Ислам діні келмей тұрып та тойланған.

Елімізде наурыз қалай тойланады? Киізүй тігіледі, бауырсақ пісіріп, айран пісіп, наурыз көже әзірленеді, көкпар беріледі, арқан тартылады, асық ойнатылады тағысын тағы өзіміздің төл дәстүріміз насихатталады. Аллаға шүкір бізде кейбір елдердегідей наурыз мерекесін отпен байланыстырмайды. Отты айналып, одан секіріп жүрген ешкім жоқ. Наурызды олай тойлау дінге қайшы екенін келешек ұрпақ біліп жүрсін. Бізде керісінше наурыз дастарқандарында Құран оқылып, қария ақсақалдар бата беріп, Аллаға қақаған қыстан елімізді аман шығарғанына шүкір айтып, ел амандығын тілейді.

Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні – еліміздегі наурыз мерекесі шариғатқа қайшы емес. Наурыз Ислам дінінен бастау алған мереке де емес. Мұсылман жұртшылық бұл айтулы мерекені атап өткенде отты айналу, оттың үстінен аттау т.б. мәжусилерге тән әрекеттерден аулақ болуға тиіс.

Наурыз құтты болсын, ақ мол болсын, ағайын!

Қанат ЖҰМАҒҰЛ,

Атырау қалалық «әт-Тақуа»

мешітінің наиб имамы, 

дінтанушы