Кәлб руынан Зәйд ибн Хариса есімді сегіз жасар бала анасымен еріп, нағашыларына қыдырып барған тұста ішкі шайқастар басталып кетіп, Зәйд адасып қалады. Дұшпандар қолына түсіп қалған ол құл болып кете барады. Ол кезде арабтарда құл сататын арнайы базарлар бар. Сондай базарлардың бірінен кішкентай Зәйдті Хазіреті Хадишаның жиені Хаким ибн Хишам төрт жүз дирхәмге саудалап, Меккеге алып келеді. Хазіреті Хадиша кішкентай Зәйдке жаны ашып өз үйіне әкеліп паналатады.
Сүп-сүйкімді бала отағасы Пайғамбарымыздың назарын аудармай қоймайды. Хазіреті Мұхаммед (с.ғ.с.) Хадиша анамызға қолқа салып, Зәйдті өзіне басыбайлы беруін өтінеді. Жолдасы қарсы болмайды, әрине. Пайғамбарымыз оны иелігіне алған сәтте құлдықтан азат еткендігін білдірді. Ол әрдайым баршаның азаттығын аңсап, құлдықтың бұғауына түбегейлі наразылық білдіріп өткен жан. Адам баласының бір-бірінен айырмашылығы иман дәрежесінде ғана екенін ұқтыруға күш сарп еткен, мейлі бала, не үлкен болсын еркін, азат өмір сүруге тиіс екенін түсіндіруден талмаған.
Сонымен оқиғаға оралайық. Зәйдтің ата-анасы баласынан айрылып күндіз күлкіден, түнде ұйқыдан қалған. Ботасынан тірідей көз жазып қалған ана үйде отырып қасірет шексе, әкесі не де болса іздеп шығайын деп ауыл-ауылды аралап кеткен. Жалғызын жоқтап барған жерінде көше аралап жүруді әдетке айналдырған. Ал Зәйд болса, ата-анасының алақан жылуын жоқтатпайтын жандардың қолына түскен соң үй-ішін ұмытып та кеткен. Баламысың деген осындайда айтылса керек. Өзіне барынша көңіл бөліп, еркелетіп, асты-үстіне түскен адамдардың сүйіспеншілігі бала жүрегін жаулап алғандай. Бұл күндері Зәйд Хазіреті Мұхаммедтің (с.ғ.с.) жанынан ажырамайды. Бар дүниені ұмытып, пайғамбарлар падишасының қамқор құшағында балдәурен балалығын өткізіп жатты. Күндердің күнінде кәлб руынан бірнеше адам Қағбаны зиярат етуге келеді. Сол жерде Зәйдті көріп қалып, шырамытып, шақырып алып, онымен сөйлеседі. Әңгімелесе келе, Зәйдті таныған олар әке-шешесінің күндіз-түні іздеу салып жатқандығын, жылай-жылай көз жасы суалғанын айтып жеткізеді. Зәйд құдды ештеңе болмағандай, жайбарақат айтылғандарды тыңдады. Бәрін тыңдап болған соң былай деп жауап берді: “Ата-анама ауыр екенін сеземін. Көз жастарын көл қылып қайғыруы да заңды. Тек сіздерден өтінішім, менің айтқандарымды әке-шешеме айны-қатесіз жеткізсеңіздер екен. Мен олардан жырақтамын, Бәйтуллаһтың маңында тұрамын, қызмет қыламын. Аманмын, саумын, ендігі жерде еш уайымдамасын, босқа шығындалып іздемесін де. Шүкір, жағдайым жақсы, көйлегім көк, қарным тоқ. Қайырлы, мейірімді отбасының қамқорлығындамын. Ешқандай мұқтаждығым да жоқ, зәрулік атаулыны ұмыттым”- деді.
…Баласының хабарын ести сала әкесі Хариса інісі Ка’бты ертіп апыл-ғұпыл Меккеге қарай жолға шықты. Зәйдті сатып алу үшін бар жиған-тергенін жанына алды. Көрмеген жердің ой-шұқыры көп болады емес пе. Сұрай-сұрай соңғы Пайғамбарды да тапты-ау. Хариса келген бетте: “Уа, құрайыш қауымының мырзасының ұлы, құрайыштың жоғары мәртебелісі! Сіз биік мәртебеге ие болған рудың өкілісіз, қасиетті Харамды мекендеген елдің ұлысыз. Бәйтуллаһтың маңайындағы құлдарды азат ету де - өз қолыңызда. Менің жоғалтқан ұлым да осында, сіздің жаныңызда көрінеді. Қапылыста көз жазып қалған жалғызым үшін жанымды беруге әзірмін. Қанша десең де құнын төлейін, баламды азат ете гөр”- деді жалынышты үнмен.
– Ұлыңның аты кім?
– Зәйд ибн Хариса.
– Басқа өтінішің бар ма?
– Жоқ, бар тілегім – баламды босатсаң екен.
– Олай болса, Зәйдті шақырайық, өзінің ойын сұрайық. Егер сізбен бірге кетем десе ақысыз-пұлсыз сіздікі болсын. Ал егер менің қасымда қалуды қаласа, Уаллаһи, мені қалаған адамды мен де қалаймын, ешкімге айырбастамаймын. Ағалы-інілі екеуі Хазіреті Мұхаммедтің (с.ғ.с.) айтқандарына риза болып: –Бәсе, көргенді адам осылай жасаса керек-ті. Ынсаптылығың мен кісілігіңді бұған дейін естіп келіп едік, енді өзіміз куәміз, - деді. Зәйдті шақыртып: – Мына кісілерді танисың ба? - деп сұрады.
– Әрине, танимын.
– Кім бұлар?
– Мынау – менің әкем, ал мынау – әкемнің інісі.
Бұл жауаптан соң пайғамбарымыз Зәйдке қарап: Сен менің қандай адам екенімді білесің, сені қалай жақсы көретінімді де білесің. Сені кет деп қумаймын, ерік өзіңде, қалғың келсе, менің қасымда қал, ал егер әкеммен үйге қайтам десең, бара ғой. Тек ақылмен ойлап шеш, - деді. Зәйд салған жерден: – Мен еш жаққа да кетпеймін, сенің жаныңда қалғым келеді. Сен мені бауырыңа бастың, анамды да, атамды да жоқтатпадың, - деді. Ұлының жауабын естігенде сасып қалған әкесі: “О не қылғаның, балам-ау! Сен туған әке-шешеңді, ағайын-туыс, отбасыңды, азаттықты ысырып қойып құлдықты, бодандықты қалағаның ба, жаным-ау?!” - деді. Зәйд айтқанынан қайтпады. “Жаным, әкем мен сендерді ұмытқаным жоқ, ұмытпаймын да. Бірақ, қарсы алдымызда тұрған мына кісіден көрген жақсылықтарымды тілмен айтып жеткізе алмаймын. Мен не де болса, осы адамның қасында қалғым келеді”, - деді. Кіп-кішкентай Зәйд осылайша Хазіреті Мұхаммедке (с.ғ.с.) шын берілгендігін көрсетті. Тағдыр оған нұрлы болашақ дайындаған еді. Жоғарыдағы жауабы соның алғашқы белгісі.
Пайғамбарымыздың Зәйдті асырап алуы Пайғамбарымыз Зәйдтің өзіне шын берілгендігіне қайтарым ретінде оны қолынан жетелеп қалың құрайыш жайлаған Хижр махалласына апарды да, халыққа былай деп үндеді: “Уа, халайық! Мұнан былай Зәйд менің ұлым болмақ, куә болыңдар. Мен – оның, ол да менің мирасқорым”. Меккеліктер бала асырап алғанда осылай жар салып, халыққа білдіруді әдет қылған. Пайғамбарымыз да осы әдет бойынша көп алдында жариялап, Зәйдті асырап алғандығын паш етті. Алғашқыда ештеңенің мәнісін ұқпаған Хариса Хазіреті Мұхаммедтің (с.ғ.с.) бұл әрекетінен соң өзінен-өзі көңілі жайланып сала берді. Демек ұлы құл емес, сенімді қолда қалатын болғаны ғой. Ләм-мим деместен Хариса еліне қайтты. Осы оқиғадан соң Меккеде жұрт Зәйдті Мұхаммедтің ұлы деп атай бастады.
Кейінірек Мұхаммед (с.ғ.с.) пайғамбар болғаннан кейін Алладан түскен аян бойынша асырап алынған балаларды туған әкесінің атымен атап шақыру бұйырылды. Соған байланысты Зәйдті Зәйд ибн Хариса, яғни Харисаның ұлы Зәйд деп атайтын болды. Бұл жөніндегі аяттың түсіндірмесі төмендегідей: “Оларды өз (туған) әкесінің атымен атаңдар. Алланың назарында дұрысы да – осы. Әкесінің кім екенін білмесеңіздер, оларды діндес бауыр немесе дос деп санаңдар. (Яғни бауырым не досым деп шақырыңдар. (Ахзаб сүресі, 5-аят)”. Хазіреті Омардың ұлы Абдуллаһ бұл жайлы былай деп баяндайды: “Біз асырап алған баланы өз әкесінің атымен атаңдар” аяты түскенге дейін Зәйдті Харисаның ұлы деп емес, Мұхаммедтің ұлы деп атайтынбыз”. Сондай-ақ сол аяттың үкіміне сәйкес асырап алынған балалар өгей әкесінің мирасқоры саналмайтын болды. Хазіреті Зәйд
Хазіреті Мұхаммедке (с.ғ.с.) пайғамбарлық түскеннен кейін Хазіреті Хадиша мен Хазіреті Әлиден соң үшінші мұсылман атану құрметіне ие болған. Ардақты Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) Зәйдті ерекше жақсы көретін. “Уа, Зәйд, сен өз бауырымызсың” дегенді жиі қайталайтын. Жанындай жақсы көретін Зәйдті кейіннен өзінің бір кездердегі күтуші-тәрбиешісі Үммү Әйменге үйлендіріп, бұл некеден пайғамбарымыздың ерекше ілтипатына бөленген Хазіреті Усама (р.а) дүниеге келген.
Материал «Адамзаттың асыл тәжі» кітабынан алынды.
Ummet.kz
