Бірде интернет беттерінің бірінен «Бес уақыт намазда күнде бір сөздер мен әрекеттерді қайталай бергеннен шыққан мүйіз көрмедім», - деген сыңайдағы жазбаға көзім түсіп қалды. Сосын намазда шынымен де бір сөздерді қайталай береміз ғой, мұның астарында қандай сыр бар екен деген ой келді. Сөйтіп жүргенде, Абай атамыздың қара сөздеріне жолықтым. Көптеген өмірлік сұрақтардың жауабын берген Абай атамыз бұл мәселені де айналып өтпеген екен.
Данышпан хакім: «Намаз бастаған кезде қолымызды жоғары көтеруіміз Алла жоғарыда деп, Оған мекен беру үшін емес, бәлки, мен күнә дариясына батып барамын, дүние әуесіне батырмай, мені құтқара гөр дегенге ишарат.
Сосын қол байлап тіке тұруымыз құлдың қожайынының алдында тұруына ұқсайды. Бұл Алланың қадірлілігін, өзінің әлсіздігін берік мойындағанын көрсетеді.
Құбылаға қарау – әрине, Құдай Тағалаға ешбір орын мүмкін емес болса да, зияратын парыз еткен орынға жүзін қаратып, сондағы дұғадай қабылдыққа жақын болар деген ишараты.
Рукуғ – бас ұрмақ, алдында Құдай хазырға ұқсас, ол да ишарат.
Сәжделер – әуелі жерден жаралғанын мойындауы, екіншісі – және жерге қайтпағына, бас көтермек және тіріліп сұрау бермегіне ишараты.
Қағдатул ахир – дұғаның ақырында Аллаға тахият, одан тәшәһһуд, одан Пайғамбарға салауат, ең ақырғы сәлемменен тауысасыз, яғни, Алла Тағаладан не тілеп дұға қылдыңыз. Ол дұға қазынасы күллі мұсылмандарды ортақтастырып, оларға да сәләмәтшәләк тілеп, һәм рахмет тілеп бітерсіз», - дейді отыз сегізінші қара сөзінде.
Абай атамыз «Фатиха сүресінің мағынасына кірер болсақ, сөз ұзап кетеді» деп қысқа қайырады. Намаздағы басқа да айтылатын зікірлер мен дұғалардың мағынасына тоқталмайды. Ары қарай кезекті бізге қалдырады. Ендеше, намаздың сырына қал-қадарымыз жеткенше Абай атамыздың ізімен біз бір үңіліп керейік.
Намазда да, намаздан кейін де көп қайталантын сөздер «Субханалла (Алла кемшіліктен пәк), Әлхамдулиллә (Мақтау Аллаға ғана тән), Аллаһуәкбәр (Алла ұлық)», - деген сөздер. Негізі Алла біздің мақтауымызға да, пәктеуімізге де, ұлықтауымызға да мұқтаж емес. Ендеше бір күндік намазымызда 80 мәрте Аллаға мадақ айтып, 400-ге жуық кемшіліктен пәктеп, 600-ге жуық ұлықтауымыздың астарында нендей сыр бар екен?!
Біз намазға бастағанда «Аллаһуәкбәр – Алла ұлық», - деп бастаймыз. Мұның екінші жағында, «Олай болса, пендеге өзін басқадан жоғары санаудан, тәкаппарлықтан сақтану, кішіпейіл болу жарасады», - деген нәрсе жатыр. Олай дейтініміз Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) ұлылық тек Аллаға тән сипат екенін айтады. (Муслим, 2620).
Сосын «Субханакаллаһуммә уә бихамдикә уә тәбәракәсмукә уә тағала жәддукә уә лә иләһә ғайрукә» дұғасын оқимыз.
Субханалла - Алла кемшіліктен пәк деген мағынаны білдіреді. Жаратушы Иеміз сондай. Бүкіл ісінде бір мін жоқ. Олай болса, «Мен сүйгенді сүйді деп иең сүйсін», - дегендей (Абай Құнанбайұлы) біз де бір іс жасағанда шала-шұрпы емес, бар ынтамызды салып, кемеліне жеткізіп, көркем түрде істеуге тырысуымыз керек. Бірақ, айналамыздағы адамдардың бір кемшілігін көргенде кешіріммен қарай білуіміз, кей ағат қылықтарына сабыр қылып, болмашы нәрсе үшін көңілін қалдырудан сақ болуымыз тиіс. Себебі, ол адам еш кемшіліксіз болатындай Құдай емес қой. Сондықтан кемшілігі көп адам баласына түсіністікпен қарай білуіміз шарт. Ал, адамның көңілін орынсыз қалдыру – Қағбаны жыққаннан да ауыр екенін ғалымдарымыз бізге ескертіп кеткен.
Бихамдикә, әлхамдулиллә деген сөздер мақтаудың тек Аллаға ғана тән екенін білдіреді. Бұл да, бізге адамдарды орынсыз мақтап немесе өзіміз мақтаншақтыққа салынуға болмайтынын ескертеді. Себебі, «Шеберді шебер дегенше,
Алланы шебер десеңші,
Қар жаудырып қыс қылған,
Жұмыртқадан құс қылған, - дегендейін, шын мақтау - Аллаға ғана лайық. Алайда, бұл сөзімізді «Жақсының жақсылығын айт нұры тасысын», - деген мақалмен шатастыруға болмайды, оның жөні бөлек.
Уә тәбәркәсмукә – Сенің (Алланың) есімің берекелі. (Сөздің басы бисмиллә (Алланың атымен), Бисмилләсіз іс қылма» дейтін ешкімнің де бұған таласы жоқ шығар. Әр істі бастарда Алланы еске алып, Оның разылығына сай жолды ұстауға тырыссақ, Алладан ұялып ешкімнің ақысын жемей, адал болсақ ісімізге береке кірері анық.
Уә тағала жәддук – Сенің ұлылығың тым жоғары. Алла Тағала өзінің ұлылығын тағы да ескертіп тұр. Біз де, шайтанның жұмақтан қуылуына себеп болған – Аллаға ғана тән ұлылыққа таласып, өзін басқалардан жоғары санауы екенін ұмытпасақ екен.
Уә лә иләһә ғайрук – Сенен басқа құдай жоқ. Өзіне ақ сүт беріп өсірген ата-анасын далаға тастау, суын ішіп, ауасын жұтып, топырағын басып жүрген туған еліне сатқындық жасау қандай ауыр күнә болса, барша тірі жанның құрметтісі етіп жаратқан және сансыз нығметке бөлеген Құдайды жоққа шығару, Одан басқа біреуге табыну да сондай ауыр күнә. Ал, «Аллаға сенгеннің құстай ұшары», «Алладан сұрағанның екі бүйірі шығары» сөзсіз.
Енді Фатиха сүресіне келейік. Фатиха сүресін оқымастан бұрын намазда ойымызды бөлмесі үшін Алланың рақымынан аласталған шайтанның зарарынан Аллаға сыйынып «Әғузу билләһи минәш шайтанир ражим» дейміз. Сосын, «Бисмлләһир рахманир рахим» (Аса қамқор, ерекше мейірімді Алланың атымен) деп бастаймыз. Мұндағы Әр-Рахман - Алланың бір есімі. Осы дүниеде ешкімді бөліп жармайтын, бәріне бірдей мейірімін төгуші дегенді білдіреді. Ал, Әр-Рахим - ақыретте тек сол нығметтеріне шүкірлік қылып, жартушысын танығандарға ғана сый беруші деген мағынаға келеді. Ендеше, біз шүкірімізден жаңылмай, Алланы тануға ұмтылуымыз керек және жоғарыда айтылғандай Жаратушымызға ұқсауға тырысып, баршаға мейірімді болып, «Адамзаттың бәрін бауырым» (Абай) деп сүйіп, бәріне бірдей жан жылуымызды шашуымыз тиіс.
Фатиха сүресі де мақтау-мадақтың бар әлемнің иесі Аллаға тән екенін және Ол аса қамқор, ерекше мейірімді екенін айтумен басталады да «Мәлики иәумид дин», яғни, «Ақырет күнінің, есеп күнінің, бүкіл адам баласы өз амалының қарымтасын көретін күннің патшасы», - деп жалғасады. Бұл дүниеде патша көп, басшы көп, сот көп. Бірақ ақыретте жалғыз патша, жалғыз сот бар. Ол – ең әдәл патша, ең әділ сот. Ешкімнің ақысын кемітпейді. Ол – Жаратушы иеміз Алла Тағала. Бәрімізден есеп алатын да сол. Мұны күніне 5 уақыт намазда 40 мәрте қайталаған адам біраз ойланып, аяғын аңдып басуға тырысары анық.
Олай болса, «Ийәкә нәғбуду уә иәкә нәстәғин» - «Біз Саған ғана құлшылық қыламыз, Сенен ғана жәрдем тілейміз». Намаз оқып тұрған адам біреу ғана ғой. Неге «біз» деп тұр?! Тек бұл жерде ғана емес, жалғасында да «Бізді тура жолда берік қыла гөр. Адасқандардың, Сенің ашуыңа ұшырағандардың жолынан сақта. Сен нығметке бөлегендердің (Пайғамбарлардың, шыншыл-шынайылардың, ізгі-жақсылар мен шейіттердің) жолымен жүргізе гөр», - дейді. Демек, бізді өзін ғана ойлап, өзі үшін ғана тілек тілейтін - өзімшіл емес, көптің қамын ойлайтын - көпшіл болуға үндеп тұр.
Намаздың соңғы отырысында барша құлшылық-ғибадат Аллаға лайық екенін айтып, Пайғамбарға (ﷺ) сәлем жолдап, өзімізге және Алланың ізгі құлдарына амандық сұрап, кәлимәны қайталаймыз. Себебі, бұл соңғы намазымыз болуы мүмкін. Төбемізден жан алушы періште таяп тұрған болса, соңғы сөзіміз кәлимә болсын дегені шығар.
Сосын тағы Пайғамбарымызға салауат айтамыз. Пайғамбарға салауат айтудың артықшылықтары жайлы көптеген хадистерде айтылған. Мәселен бір хадисте «Кім Пайғамбарымызға бір салауат айтса, Алла оған он жақсылық береді», - дейді. (Муслим, 408). Ал, салауат айтудың күнделікті өмірімізге қандай пайдасы бар десек, «Пайғамбарды ﷺ көбірек еске алу арқылы ол кісінің мінезін бойымызға сіңіруге жол ашылады», - дер едім. Сосын, бір жағдайға тап болғанда «Мұхаммедтің үмбеті, мұсылманмын, Пайғамбарым қолдайды қысылған күн», - деп Мұқағали атамыз жырлағандай, мәселені шешу үшін Алла Елшісіне (ﷺ) жүгінеміз. Мұндай жағдайда Пайғамбарымыз (ﷺ) қандай әрекет жасап еді деп ойланамыз. Сол мәсәлемізді Пайғамбар (ﷺ) көрсеткен үлгі арқылы шешміз. Ол кісіні басшылыққа алсақ адаспасымыз анық.
Намаздың соңында Алладан дүние және ақырет жақсылығын сұрап, екі жағымызға сәлем беріп намазымызды аяқтаймыз.
Алладан сұрауды - дұға етіп қойып, үйде жату деп түсінбеуіміз керек. Алладан сұрау дегеніміз - өзіміздің табан ет, маңдай тер еңбегімізден сұрау деген сөз. Себебі, Алла Тағала нәтижені себептерге байлаған. Біз қашан себептерін жасасақ, Алла нәтижесін береді деп үміт ете аламыз.
Тағы бір назар аударатын нәрсе, Алланың бізге Өзінен дүние мен ақыреттің жақсылығын бірдей сұрауымызды үйретуі, бізге осы екеуін құстың қос қанатындай қылып тең ұстап жүруімізді бұйырып тұрғандай көрінеді.
Екі жаққа сәлем беріп, Алладан амандық тілегенде, жалғыз болсақ екі иығымыздағы жақсы-жаман істерімізді жазып-тіркеп отырған екі періштені ниет етеміз. Мешітте болсақ екі жағымыздағы жамағатты да қосамыз. Осылайша, айналамызға амандық тілейтін ақ пейіл болуға ұмтыламыз.
Міне, біз оқып жүрген бес уақыт намазымыздың астарында осындай сырлар жатқанын көрдік. Бұл біздің ой-өреміздің жеткені ғана. Негізі, Алла біздің намазымызға мұқтаж емес. Қайта біз намазға мұқтажбыз. Намаз біздің өмірімізді ретке келтіріп, мінезімізді жөндейтін құлшылықтың бір түрі. Егер жоғарыда айтылған сырларына мән беріп, Алланың құзырында тұрғанымызды сезініп намаз оқысақ, «Намаз оқы. Расында намаз арсыздық пен жамандықтан тыяды», - (Анкабут сүресі, 45-аят) деген Алланың сөзінің растығына көзіміз жетеді деп ойлаймын.
Қуаныш Файзоллаұлы,
ШҚО, Семей қаласының тұрғыны,
Кайсери қалалық Хасеки діни академиясының 3-курс студенті.
