Әмір Темір – астанасы Самарқан қаласы болған ірі мемлекеттің билеушісі, Орта Азияда 1370-1507 жылдары билік құрған тимуридтер династиясының негізін қалаушы болды. Жарты әлемге билік жүргізді, қиян-кескі соғыстар жасады, жер бетін қызыл қанға бояды.
Әмір Темір Алтын Орданың билігін әлсіретіп, орыстың күшеюіне ықпал жасағаны үшін, Осман империясын күйретіп, Еуропаның алға кетуіне әсер еткені үшін көптеген тарихшылардың оған өкпесі қара қазандай. Сонымен қатар, ол өркениетке ұмтылды, Самарқанды әлемнің астанасы етуге талпынып, небір тарихи ескерткіштер, мешіттер мен медреселер салдырды, қаланы бау-бақшаға толтырды. Ол сәулет өнерін жоғары бағалады, көркем әдебиетті жанындай жақсы көрді, шешендікті ерекше қадірледі.
Әмір Темір Құдайдан қатты қорқатын. Дін ғұламаларына өзгеше құрмет көрсетіп, өзі де Ислам қағидаларын барынша ұстануға тырысатын. Мемлекетін де шариғат негіздеріне сай басқаруға талпынды.
Ал біздің қазақ топырағы бүгінде Ақсақ Темір өткізген қиян-кескі ұрыстарды ұмытқан. Оның бәрі тек тарихи кітаптарда қалған. Жаңа ұрпақ санасы бұл қолбасшыны Түркістан қаласындағы Ахмет Яссауи кесенесін салдырған адам ретінде біледі...
Біздің тарихи мұраларға ерекше қызығушылығымызды байқаған жолбасшымыз: “Сендерге өздерің бара жатқан Әмір Темір кесенесімен байланысты қызық оқиға баяндап берейін”, – деді. Бұл оқиға бізге баяғыдан таныс болса да, құлағымызды түре қалдық:
«Кеңес үкіметінің қандықол билеушісі Сталин ұлы адамдардың өмірбаянын оқығанды, олар туралы білгенді жақсы көріпті. Шамасы, өзі де ұлы болмаққа ұмтылса керек. Оны әлемді моңғол-татар басқыншыларының езгісінен құтқарған Әмір Темірдің тұлғасы қатты қызықтырыпты. Бірақ Темір деген сөзді өз атына тіркей алмасы анық. Сосын оның синонимі «болат» сөзінің аудармасы «сталь» дегенді өзіне фамилия етіп алады. Сөйтіп, Әмір Темірге шын пейілімен ұқсағысы келген Джугашвилидің есімі тарихта Сталин болып қалды. Әмір Темірге деген қызығушылық мұнымен де аяқталмайды. Өзі басқарып отырған алып империяның бір түкпірінде Әмір Темірдің жерленгенін естіген Сталин оны қаздырып алып, түр-келбетінің қандай болғанын білмек болады. Ол үшін алдына белгілі атрополог-ғалым, мүсінші М.Герасимовты шақырады. Герасимов қатал басшыдан қатты қорқады. Әмір Темірге бармас бұрын өзінің шын шебер екенін дәлелдемек болып, Сталинге өзі ғана білетін бір адамның бассүйегін беруді өтінеді. Сталин оған кезінде түрмеде болғанында күзетшілік жасаған, кейін қайтыс болған, өзі ғана қай жерде жерленгенін білетін қарттың бассүйегін алдырады. Герасимов бар өнерін салып, күзетшінің мүсінін жасап шығады. Оны көрген Сталин тірі күзетшінің өзін көргендей болыпты деседі. Антропологтың өтірік жасамайтынына көзі жеткен соң, Самарқанға арнайы экспедиция жібертеді.
материал «Тұлғалар өміріндегі Ислам» кітабынан алынды,
ummet.kz
