«Әй мүминдер! Өз үйлеріннең басқа үйге рұқсат алмайынша әрі үй иесіне сәлем бермейінше кірмеңдер.Бұл сендер үшін әріне қайырлы» («Нұр» сүресі, 27-аят).
Мұсылмандар басқаларға тиесілі үйге барғанда, кіруге рұқсат сұрауы керек. Өйткені үй әрқашан кіруге ыңғайлы бола бермейді. Сол үшін үй иелерінен рұқсат алу қажет. Сол сияқты,үйге келгенде аталарымыз көрсеткен дәстүр бойынша жөтелу, «субханаллаһ» немесе «Аллаһу акбар» сияқты тәсбих пен тәкбірді білдіретін сөздерді айту арқылы үй иесіне хабар беруге болады.
Бөтен адамның үйге кірерде рұқсат сұрауы міндеттелгендей, ер жеткен балаларымыздың да ата-анасының бөлмесіне кірерде рұқсат сұрауы міндеттеледі.
«Ержеткен балаларын, бұрынғылар рұқсат сұрағандай рұқсат сұрап кірсін». («Нұр» сүресі, 59-аят).
Балалардың балиғат жасына енуінің негізгі дәлелі – олардың ашушаң болуы. Бұл жастың ең төменгі жасы қыздар үшін тоғыз, ұлдар үшін он екі. Қалыпты және жиі кездесетіні он төрт-он бес, ал соңғысы он жеті-он сегіз жас. Сендер, олардың алдындағы үлкендер басқалардың үйлеріне, бөлмелеріне кіруге рұқсат сұрайтыны сияқты, кәмелеттік жасқа толған балалар да рұқсат сұрасын. Осылайша, бұл аят алдыңғы 27-ші аяттың нұсқауларын орындауды бұйырады. Осыдан-ақ балиғат жасына жеткендер ер-әйел болып есептеліп, халал, харам және басқа да нәрселерде соған сай қарым-қатынаста болатыны түсіндіріледі. Бірінші аяттан кейін сол ескертудің осы аятпен қайталануының себебі, рұқсат сұрау бұйрығының өте маңызды ереже екенін көрсету. Кәмелеттік жасқа толған қыз баласы мен ер бала рұқсатсыз ата-анасының бөлмесіне кіре алмайды.
Үйге кіргенде қанша рет рұқсат сұрау керек?
Әбу Мұса әл-Ашғари (радиаллаһу анһ) жеткен риуаят бойынша, Алла Елшісі (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын):
«Рұқсат сұрау үш рет. Рұқсат болса кіресің, рұқсат бермесе қайтасың» деген (Бұхари, Изтизан 13).
Үйге кірген кезде рұқсат сұрау әдебі
Рұқсат сұрауды, яғни үйге барғанда есікті қағуды ең көбі үш рет қайталауға болатыны туралы Пайғамбарымыздың (с.ғ.с) хадисін көптеген сахабалар жеткізген. Жоғарыда аталған хадис көздерінде әртүрлі риуаят нұсқаларымен бірге толығырақ мәлімет беретін тіркестер бар екенін көреміз. Мысалы, олардың бірінің айтуынша, Әбу Мұса әл-Ашари хазірет Омардың есігіне келіп, үш рет қағып, рұқсат сұраған, есік ашылмаған соң қайтып келген. Хазірет Омар одан неліктен көбірек есік қағып күтпей артқа қайтқанды жөн көргенін сұрағанда, Әбу Мұса былай деп жауап берді:
– Мен Алла Елшісінің (с.ғ.с.): «Егер сендердің біреулерің үш рет рұқсат сұрап , бірақ рұқсат етілмесе қайтсын», – дегенін естідім. Хазірет Омар оған:
Сіздің айтқаныңызды естіп, «Алла Елшісінің осылай айтқанына куә әкеліңіз» деп сахабалар отырған мәжіліске келіп, мән-жайды түсіндірді.Ибн Кағб Әбу Мұсамен бірге барып, Омардың алдында куәлік берді. Бұл көзқарас Әбу Мұсаға сенімсіздікпен байланысты емес еді. Хазірет Омар бұл істерде қаншалықты ұқыпты екенін көрсетіп, мүмкін өтірік пен қателіктердің алдын алмақшы болды.
Үйге кіру үшін рұқсат сұрау және сәлем беру керектігіне Құран, сүннет және ижма-и үмметтен дәлелдер бар. Мұсылман қоғамында бұл мәселеге қажетті мән берілгенін және бұл мәселеге қатысты әдептілік ережелерінің әдеп кітаптарына енгізілгенін, тіпті ең кішкентай елді-мекендерде де сақталғанын көреміз. Соңғы кездері кейбір орталарда, әсіресе үлкен қалаларда бұған мән берілмей қалуы ислам әдебінен алыстап, батыс елдеріне көзсіз еліктеушіліктің нәтижесін байқатады.
«Үш реттен артық рұқсат сұрауға және есік немесе қоңырауды соғуға бола ма, жоқ па?» деген мәселеде ислам ғалымдары әртүрлі пікірлер айтқан. «Естімеген болар» деген қорытынды жасалса, одан да көп рұқсат сұрау мүмкін деген көзқарасты ұстанатындар бар. Естіді, бірақ ашылмайды деп есептелсе, оны үш реттен артық қағуға болмайды.
Хадистен алынатын сабақ:
1) Кез-келген мақсатпен үйге барғанда, оған кіру немесе кірмеу үй иесінің рұқсатына байланысты.
2) Үйге кіруге рұқсат сұрау, есік қағу, қоңырау соғу немесе қоңырау шалу үш реттен аспауы керек.
3) Рұқсат сұраған адамға үш рет жауап берілмесе, естілмеді деп есептелсе, есікті көбірек қағуға болады.
Үйге кіруге не үшін рұқсат сұраймыз?
Сахл ибн Сағдтан (радиаллаһу анһ) жеткен риуаят бойынша Алла Елшісі (с.ғ.с): «Рұқсат сұрау – көз (үйдің мінін көрмеу) үшін шарт»
(Бұхари, Истизан 11; Муслим, Әдеб 41. Тирмизи, Истизан 17)
Рұқсат сұрау не үшін бұйырылды?
Имам Науауи Бұхари мен Муслимнің хадис риуаятымен келген хадисте:
Бір адам Алла Елшісінің (с.ғ.с) есігіндегі тесіктен үйіне қарады. Алла елшісінің басын тарайтын темір тарағы бар еді. Адамның бұл қылығын көрген Пайғамбарымыз (с.ғ.с):
«Егер мен сенің маған тыңшылық жасап жатқаныңды білсем, мен онымен көзіңді ойып алар едім. Үйдің іші көрінбеуі үшін рұқсат сұрау бұйырылған».
Үйге немесе рұқсатсыз кіруге болмайтын жерге кіруге рұқсат сұрау, көздің харамға қарамауы әмір етілген.Терезе немесе кілт тесігі сияқты жерлерден біреудің үйіне қарауға, іштегі адамдарды аңдуға тыйым салынады. Өйткені, бұл мінез-құлық көрген адам үшін моральдық кемшіліктің, жамандықтың, ал көрген адамның ұят пен ыңғайсыздықтың көзі. Осы себепті Пайғамбарымыз (с.ғ.с): «Адамдардың үйінің ішіне олардың рұқсатынсыз қараса, олардың көздерін оюға болады» (Муслим, Әдеп 43) деп, мұндай адамдардың қаншалықты үлкен қылмыс пен күнә жасайтынын көрсеткен.
Ислам ғұламаларының көпшілігі бұл хадисті қорқытудың көрінісі, әйтпесе бұл адамның көзі жойылады дегенді білдірмейді деген. Әсіресе, Әбу Ханифа, кім мұндай әрекетке барса, жаза талап етіледі. Өйткені біреудің үйіне басып кіргендердің де көзі жойылмайды. Қарау одан үлкен қылмыс емес деді. Шафиғи мәзһабының бір көзқарасы бойынша, біреудің үйінің ішіне қараған адамға кішкене тас немесе жеңіл зат лақтыруға болады. Бұл лақтырылған затпен ол кісінің көзі шықса, басқа жаза қолданудың қажеті жоқ, өйткені хадистен анық түсінуге болатын мағынасы осы.
Хадистен алынатын сабақ:
1) Үйге кіру үшін рұқсат сұрау керек.
2) Рұқсаттың себебі – көзді харамнан сақтау және үй иесі көрінгісі келмейтін нәрселерді көрмеу.
3) Біреудің үйіне рұқсатсыз кірген немесе қараған адам жазаланады.
Үйге кіргенде «Ассаламу алейкум» деп кіру
Риб'и ибн Хираш айтты: Бәну Әмір руынан келген бір кісінің бізге айтқанындай, бұл кісі Пайғамбар үйде болған кезде: «Мен ішке кірейін бе?» - деп сұрады. ол рұқсат сұрады. Алла Елшісі (с.ғ.с.) көмекшісіне:
«Шық, мына кісіге рұқсат сұрауды үйрет. Әуелі Ассаламу алейкум десін, сосын кіре аламын ба деп сұрасын?», - деді. Әлгі адам Пайғамбарымыздың (с.ғ.с) айтқанын естіді:
Ассаламу алейкум, кіруге болады ма? айтты. Сонда Пайғамбар (с.ғ.с.) оған рұқсат беріп, ішке кіреді (Ебу Дәуіт, Адаб 127. Ахмед Ибни Ханбал, Муснад,369).
Килде ибн Ханбал (радиаллаһу анху) айтты: Мен Пайғамбарға (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) бардым да, сәлем берместен оның алдына кірдім. Сонда Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын):
Ол: «Қайтып кел, Ассәләму алейкум, кіруіме болама де?» – деді. (Әбу Дәуіт, Әдаб 127; Тирмизи, Исти`зан 18)
Үйге кірерде сәлем беру
Имам Суюти Әбу Дәуіттің «Сунанына» жазған түсіндірмесінде: Үйге кіруге рұқсат сұраған адам алдымен амандасуы керек пе, әлде кейін амандасуы керек пе деген пікірталас бар. Мұның себебі, екеуіне де нұсқайтын хадистер бар. Осы риуаяттарға сүйене отырып, үйге кіргісі келген адам рұқсат сұрамас бұрын үйдегі бір кісіні көрсе, оған сәлем беруі керек; Ешкімді көрмесе, алдымен рұқсат сұрайды, содан кейін сәлем береді.
Хадистен алынатын сабақ:
1) Үйге кіру үшін тиісті түрде рұқсат сұрау керек.
2) Үйге кірер алдында үйдегілерді көрген адам алдымен амандасады, сосын кіруге рұқсат сұрайды.
3) Үйдегі адамды көрмегендер алдымен рұқсат сұрайды, содан кейін сәлем береді.
Жаратушы иеміз дініміздің бұйрықтарың орындап, ата-бабаларымыздың дінге сүйеніп біздерге үйреткен сәлем беру дәстүрін жалғастыруды нәсіп етсін!
Нұриддин Абдусамадұлы,
«Әбу Насыр әл-Фараби» мешітінің ұстазы
