Әмір Темір – астанасы Самарқан қаласы болған ірі мемлекеттің билеушісі, Орта Азияда 1370-1507 жылдары билік құрған тимуридтер династиясының негізін қалаушы болды. Жарты әлемге билік жүргізді, қиян-кескі соғыстар жасады, жер бетін қызыл қанға бояды. Әмір Темір Алтын Орданың билігін әлсіретіп, орыстың күшеюіне ықпал жасағаны үшін, Осман империясын күйретіп, Еуропаның алға кетуіне әсер еткені үшін көптеген тарихшылардың оған өкпесі қара қазандай. Сонымен қатар, ол өркениетке ұмтылды, Самарқанды әлемнің астанасы етуге талпынып, небір тарихи ескерткіштер, мешіттер мен медреселер салдырды, қаланы бау-бақшаға толтырды. Ол сәулет өнерін жоғары бағалады, көркем әдебиетті жанындай жақсы көрді, шешендікті ерекше қадірледі.
Әмір Темір Құдайдан қатты қорқатын. Дін ғұламаларына өзгеше құрмет көрсетіп, өзі де Ислам қағидаларын барынша ұстануға тырысатын. Мемлекетін де шариғат негіздеріне сай басқаруға талпынды.
Ал біздің қазақ топырағы бүгінде Ақсақ Темір өткізген қиян-кескі ұрыстарды ұмытқан. Оның бәрі тек тарихи кітаптарда қалған. Жаңа ұрпақ санасы бұл қолбасшыны Түркістан қаласындағы Ахмет Яссауи кесенесін салдырған адам ретінде біледі...
Әмір Темір аяғын сылтып басатын жан екен. Оның қалай ақсақ болғаны жөнінде түрлі дерек кездеседі. Бірінде Түрікменстан жақтағы кезекті соғыста оң аяғынан ауыр жарақаттанып, кейін соның салдарынан аяғын сылтып басатын болды делінсе, енді біреулер оның ақсақтығын балалығымен байланыстырады. Ал Темірдің өзін көрген онымен сұхбаттасқан Испан королі ІІІ Генрихтың Темір сарайына жіберген елшісі Рюи Гонсалес де Клавихо: «1363 жылы Темір Сеистанға (Шығыс Ирандағы облыс) барғанында бір қора қойға түседі. Сол уақытта Сеистан адамдары келіп қалады да, Темір мен оның серіктеріне бас салады. Біраз адамды өлтіреді, ал Темірді атынан құлатып, өлдіге санап тастап кетеді. Сол жолы оң аяғынан жараланып, кейін ақсақ болып қалады және оң қолынан жарақаттанып, екі саусағынан айырылады. Темірді өлімнен көшпенділер құтқарады», – деп жазады. Аңыз әңгімелер мен ертегілер болса, ол құрсақта жатқанда жау анасының ішін жарғанда, аяғына қылыштың ұшы тиіп кеткен дейді.
Қалай болғанда да Әмір Темірдің ақсақ болғаны анық. Әлем оның Темір атына парсышадан аударғанда «ақсақ» дегенді білдіретін «лан» сөзін қосса, қазақ "Ақсақ Темір" деп таниды.
материал «Тұлғалар өміріндегі Ислам» кітабынан алынды,
ummet.kz
